12 tot 18 juli 1917: opnieuw zware crisis in Rusland

Rusland schudt opnieuw op zijn grondvesten. De voorlopige regering verkeert in crisis en moest het hoofd bieden aan een opstand in de hoofdstad Petrograd.

Drie ‘kadetten’ (liberalen) hebben hun ontslag uit de regering gegeven. Dat gebeurde vlak nadat drie andere ministers – Kerenski, Teresjtsjenko en Tseretelli – in Kiëv een overeenkomst hadden gesloten met de Centrale Raad (Rada) van de Oekraïne.

Volgens dat akkoord krijgt de Rada een grote autonomie voor interne Oekraïense aangelegenheden. De kadetten zeggen dat alleen de (nog te verkiezen) grondwetgevende vergadering van Rusland over autonomie van de deelgebieden kan beslissen. autonomie van de deelgebieden kan beslissen.

De kadettenministers ergeren zich al een tijd over de koers die hun socialistische collega’s volgen. Ze verwijten de mensjewistische minister van Arbeid Skobelev dat hij niets doet tegen de steeds groter wordende golf van stakingen. Ze storen zich ook aan de socialistisch-revolutionaire minister van Landbouw Tsjernov, die toelaat dat boerencomités de grote landeigendommen feitelijk onteigenen.

Oekraïense vertegenwoordigers in de Sovjet (Raad) van Russische boeren

De regeringscrisis is echter meteen overschaduwd door nieuwe rellen in de hoofdstad. De voorafgaande dagen werd er opnieuw betoogd in Petrograd, ook door gewapende militairen en arbeidersmilities.

Op 17 juli kwamen meer dan een half miljoen mensen op straat. Onder hen de 30.000 stakende arbeiders van de Poetilov-fabrieken en 20.000 gewapende matrozen uit Kronstadt. Ook andere groepen militairen vervoegden hen.

De sfeer deed denken aan de betogingen die in maart tot de val van de tsaar leidden, maar was grimmiger. In botsingen met de ordetroepen vielen verscheidene doden.

De betogers eisten het ontslag van de “kapitalistische” ministers en de instelling van een regering die volledig van de sovjets afhangt. Dat zijn leuzen die door de bolsjewieken worden gepropageerd. Hun leider Lenin had de dag daarvoor een korte toespraak gehouden, maar liet zich niet zien toen de echte revolte uitbrak.

Door de bolsjewieken georganiseerde meeting, op het banier staat 'Lang leve het socialisme, lang leve de Derde Internationale', juli 1917

De menigte bestormde het Taurisch Paleis, de zetel van de Petrogradse sovjet. Toen minister Tsjernov met betogers wilde praten, werd hij door de matrozen gearresteerd. Hij kwam pas vrij na tussenkomst van Trotski, die bij de bolsjewieken aanleunt.

De dag daarna arriveerden loyale troepen die door de regering van het front waren geroepen. Daarop bevestigde het uitvoerend comité van de sovjet zijn steun aan de voorlopige regering.

Daarmee leek de opstand voorbij. De bolsjewistische krant Pravda kondigde alle betogingen voor die dag af. Er wordt nu onderhandeld over een vreedzame aftocht voor de gewapende troepen die aan de revolte meededen.

Straatgeweld in Petrograd, juli 1917

De Duitse rijkskanselier Theobald von Bethmann Hollweg heeft ontslag genomen.

Hij treedt ook af als minister-president van Pruisen, de grootste Duitse deelstaat. Beide ambten zijn in de praktijk aan elkaar gekoppeld.

Het ontslag van Bethmann kwam er nadat duidelijk werd dat in de Duitse Rijksdag een meerderheid voorstander is van een compromisvrede. De kanselier stond daar positief tegenover. Hij heef zich ook uitgesproken voor een parlementaire democratie en een kiesrechthervorming in Pruisen.

Voor de harde conservatieven en nationalisten ging dat te ver. De militaire leiders Hindenburg en Luddendorff hebben geëist dat Bethmann zou opstappen.
 

Von Bethmann Hollweg in betere tijden, als de rustige kapitein die Duitsland door de woelige wateren loodst ( uit Lustige Blätter, 1916)

Keizer Wilhelm II heeft Georg Michaelis als nieuwe rijkskanselier en Pruisisch minister-president benoemd. Deze jurist en ambtenaar was sinds enkele maanden staatscommissaris voor de voeding. Zijn politieke opvattingen zijn niet duidelijk, maar hij behoort tot het conservatieve milieu.

Bethmann was sinds 1909 kanselier en gold als eerder progressief. De keuze van de rijkskanselier hangt volledig van de keizer af. Het parlement komt er niet aan te pas.

Voor de pers in binnen- en buitenland is het duidelijk dat de legerleiding en in het bijzonder Luddendorff, de ware macht heeft in Duitsland.

De Belgen herinneren zich Bethmann Hollweg vooral als de man die de Belgische neutraliteit “een vodje papier” had genoemd en zo de Duitse inval in België leek goed te praten. “Bethmann heeft zich geleend tot de ijselijkste misdaad van alle eeuwen, eene misdaad gekenmerkt door de schending en de martelaarschap van ons rampzalig land, wiens ondergang hij moest gezworen hebben”, schrijft het Belgisch Dagblad in Den Haag naar aanleiding van zijn ontslag.

De nieuwe rijkskanselier, Georg Michaelis

Het satirische weekblad Simplisissimus heeft het zo niet begrepen op de vredeswens van de rijksdag. De VS en Groot-Brittannië roepen Michel ( de oer-Duitser) op om nu zijn huis te verbouwen, maar hij blijft schieten op de vijanden die hem bedreigen (31 juli 1917)

De Britse koning George V heeft een proclamatie ondertekend waarin hij en zijn familie afstand doen van hun Duitse naam en titels.

De leden van het Britse koningshuis noemden zich prins(es) van Saksen-Copurg en Gotha en hertog(in) in Saksen.. Dat hebben ze van Georges grootvader prins Albert, de gemaal van koningin Vicrtoria, die uit het Duitse hertogdom Saksen-Coburg-Gotha kwam.

Die titels verdwijnen nu en de betrokken prinsen en prinsessen dragen in plaats daarvan de familienaam “Windsor”, naar het bekende kasteel buiten Londen dat al eeuwen een koninklijke residentie is.

Met de anti-Duitse sfeer in Groot-Brittannië werd de Duitse oorsprong van het koningshuis steeds gênanter. De val van de monarchie in Rusland droeg daaraan bij. Was de afgezette Russische keizerin Alexandra – een volle nicht van George V – als geboren Duitse niet verdacht en gehaat bij de Russen?

George V tijdens een bezoek in De Panne aan zijn neef, de Belgische koning Albert, ook een Saksen-Coburg-Gotha, maar hij verandert zijn naam niet

De vele burgerslachtoffers die de Duitse bombardementen de laatste weken in Engeland hebben gemaakt, maken elke band met Duitsland ondraaglijk. Die bombardementen, die hier en daar zelfs leidden tot rellen tegen migranten, zijn het werk van Gotha-bommenwerpers. Die vliegtuigen zijn inderdaad gebouwd in het staatje Saksen-Coburg-Gotha.

Een volle neef van George V, de in Engeland geboren hertog Karel Eduard, regeert nu over het staatje. Hij heeft de banden met zijn Britse verwanten verbroken.

Enkele maanden geleden ontnam het Coburger parlement de leden van de dynastie in landen die in oorlog zijn met Duitsland, het recht van opvolging in het hertogdom. Het gaat concreet om de Britse en Belgische koninklijke families.

George V en zijn vrouw brachten de voorbije dagen een bezoek aan Frankrijk en België. De Britse vorst ging in Wijtschate de gevolgen van de Mijnenslag bekijken.

Een aantal leden van Duitse vorstenhuizen die in Engeland wonen, volgen het voorbeeld van hun verwant George V en nemen Engelse namen aan.

Dat is het geval met Georges echtgenote koningin Mary en haar twee broers. Ze behoren tot de familie Teck, een zijtak van het Wurtembergse koningshuis, maar groeiden op in Engeland en zijn langs moederszijde aan het Britse koningshuis verwant.

Ze noemen zich nu “Cambridge”, naar hun Britse moeder, prinses Mary Adelaide van Cambridge.

Koningin Mary’s oudste broer - voortaan Sir Adolphus Cambridge - doet afstand van zijn Duitse titel hertog van Teck. Hij maakt als Brits generaal deel uit van de staf van veldmaarschalk Haig in Frankrijk en is bovendien gouverneur van het kasteel van Windsor.

Ook de Britse leden van de familie Battenberg willen niet meer aan hun Duitse roots worden herinnerd. Verschillende telgen van deze zijtak van het Duitse vorstenhuis Hessen-Darmstadt hadden zich in Engeland gevestigd.

De bekendste is prins Louis van Battenberg, die met een zuster van de Russische keizerin is getrouwd. Hij is Brits admiraal en moest vanwege zijn Duitse afkomst bij het begin van de oorlog opstappen als stafchef van de Royal Navy. Hij verengelst nu zijn naam in “Mountbatten”.

Zijn neef Alexander, ook al een kleinzoon van koningin Victoria, heet voortaan eveneens Mountbatten. Alexanders jongere broer Maurice van Battenberg sneuvelde als Brits luitenant in 1914 bij Ieper. Zijn zuster Victoria Eugenia is koningin van Spanje.

Koningin Mary, haar broer Adolphus en Louis von Battenberg /Mountbatten

De Britse eerste minister David Lloyd George heeft enkele wijzigingen in zijn regering aangebracht.

Sir Edward Carson, de leider van de Ulsterse unionisten (die een onderdeel vormen van de Conservatieve Partij) wordt als minister zonder portefeuille lid van het oorlogskabinet.

Carson was tot nu toe eerste lord van de Admiraliteit (minister van Marine). Hij wordt in die functie opgevolgd door de conservatief Sir Eric Geddes. Die was tot nu toe met de rang van viceadmiraal verantwoordelijk voor de scheepsbouw.

Geddes is een ondernemer, geen zeeman, en kwam meermalen in botsing met de admiraliteit. Zijn benoeming tot minister maakt duidelijk dat Lloyd George hem meer vertrouwt dan de admiraals.

Opvallend is dat Winston Churchill in het kabinet terugkeert als minister van Munitie (of bewapening). De excentrieke liberaal Churchill stond sinds eind 1915 buiten de regering. Hij werd verantwoordelijk gesteld voor hef fiasco van de aanval op de Dardanellen, maar een onderzoekscommissie heeft hem intussen van alle schuld ontheven.

Van links naar rechts, Geddes, Churchill en Carson, karikaturen van Alick Ritchie die op de pakjes stonden van het sigarettenmerk Player's

In Parijs en elders in Frankrijk is de nationale feestdag uitbundig gevierd. Links boven, een grote menigte voor het défilé op de Place de la Bastille. Rechts boven, in Nesle, een van de stadjes in het gebied dat de Duitsers dit voorjaar hebben opgegeven, vermaakt een goochelaar de menigte met een Amerikaanse vlag.

De euforie over de Amerikaanse intrede in de oorlog blijft groot. Het weekblad Le Rire Rouge brengt in zijn 14 juli nummer op de voorpagina Marianne in de armen van de Amerikaanse generaal Pershing, en verder in het nummer toont Marianne zich vooral verheugd over de ruiker die zij van de Amerikanen heeft gekregen.

In China is een einde gekomen aan de kortstondige restauratie van de Tsj’ing-dynastie

Nauwelijks vier dagen nadat hij formeel de macht van keizer Hsuan Tung (of Puyi), had hersteld, moest de opstandige krijgsheer Chang Hsung vaststellen dat de hoofdstad Peking omringd werd door een geweldige overmacht van republikeinse troepen, aangevoerd door maarschalk Tuan Chi-jui.

Kort daarop liet een vliegtuig drie bommen vallen op de Verboden Stad. Een vijver met lotussen werd beschadigd en een draagstoeldrager raakte gewond. De piepjonge keizer, die les aan het volgen was, schrok geweldig toen hij de explosies hoorde. Het zou de eerste luchtaanval in de Chinese geschiedenis zijn geweest.

Daarop bereidde het keizerlijke hof een nieuwe abdicatie van de keizer voor en begon het te onderhandelen met de republikeinse legers, buiten het medeweten van de monarchistische krijgsheer.

Op 12 juli bestormden de belegeraars de stad. Generaal Chang Hsung zocht een onderkomen in de diplomatieke wijk, waarna er snel een wapenstilstand kwam. Het republikeinse regime werd meteen hersteld.

Republikeinse troepen belegeren de Verboden Stad

President Li Yuan-hung, een tegenstander van maarschalk Tuan, is intussen formeel afgetreden. Vicepresident Feng Kuo-chang neemt nu het presidentschap waar. Tuan zelf is opnieuw regeringsleider. Hij wil nog altijd dat China aan de Wereldoorlog deelneemt.

De hele omwenteling heeft de chaotische toestand in het noorden van China nog vergroot. Generaals treden er meer en meer als onafhankelijke potentaten op.

De keizer heeft opnieuw afstand gedaan van zijn macht maar blijft zoals vroeger zijn titels en waardigheid behouden en in de Verboden Stad wonen, omringd door een indrukwekkende hofhouding.

De pracht en praal van het hof zijn slechts hier en daar verminderd. Zo krijgt de keizer “maar” 25 schotels per maaltijd aangeboden, terwijl zijn voorgangers er 100 per maaltijd hadden.

Rechts, krijgsheer Chang Hsung, links maarschalk Tuan Chi-jui.

In liefst twintig gemeenten uit het onbezette deel van België wordt de bevolking geëvacueerd . Dat gaat van Koksijde aan de kust over Lo en Westvleteren tot Dranouter

De inwoners van de zuidelijke gemeenten moesten verzamelen op een station tussen Roebrugge en Krombeke. Daar heeft het Belgisch leger een spoorlijn aangelegd die Proven met Adinkerke verbindt.
Met weinig comfortabele beestenwagens ging de reis via Adinkerke over de Franse grens.

De geëvacueerden werden ver binnen Frankrijk gevoerd. Sommigen kregen een verblijfplaats ten zuiden van de Loire, meer dan 600 km van hun woonplaats.

In Fort 5 in Edegem zijn op 14 juli zes burgers door de Duitsers gefusilleerd.

Het gaat om Theofiel Maes, beenhouwer in Temse, Kamiel Van Buynder, veldwachter in Temse en Steendorp, Aimé Smekens, verzekeringsmakelaar in Brussel, Jean-Baptiste De Ridder, cafébaas in Brussel, Leo De Looze, handelsagent in Gent en Jozef Loncke, handelsreiziger in Sint-Niklaas.

De zes riepen patriottische leuzen terwijl ze uit de Antwerpse gevangenis werden gehaald om naar de executieplaats te worden vervoerd. De andere gevangenen applaudisseerden.

Ze waren veroordeeld op een groot proces wegens spionage voor een Duitse krijgsraad in Antwerpen. Ze maakten deel uit van de spionagenetwerk “Theo”.

Een van hun specialiteiten was telegrammen tussen de Duitse diensten te onderscheppen en te kopiëren. Het kopiëren gebeurde met de hand, maar soms werden er ook foto’s genomen. De kopieën werden dan over de Nederlandse grens gesmokkeld. Soms werden ze met pijl en boog over de elektrische afspanning geschoten.

Van links naar rechts, Kamiel Van Buynder, Leo De Looze, Jozef Loncke en Theofiel Maes

Ook werden de Duitse treintransporten geobserveerd. Via een cipier in Sint-Gillis wisselde “Theo” ook brieven uit tussen opgesloten verzetslieden en hun familie.

Theofiel Maes, die in de manden van zijn leveringen documenten vervoerde, werd als eerste gearresteerd. Zijn huis werd doorzocht en hijzelf zou zijn gefolterd.

Daarna werd Jean-Baptiste De Ridder opgepakt. Zijn café was de ontmoetingsplaats van het netwerk. Het café werd gesloten, wat voor anderen een signaal voor onraad werd. Maar de Duitse politie had ze al lang in de gaten. De ene arrestatie na de andere volgde.
De leider van het netwerk, de industrieel Fernand Piérard, wist uit het bezette gebied te ontsnappen.

Op het proces mochten de beklaagden zich niet laten bijstaan door Belgische advocaten. In totaal vielen er zestien doodvonnissen, waaronder ook de voor echtgenotes van Smekens en Piérard. Hun straf is omgezet in levenslang.