5 tot 11 juli 1917:Duitsers vallen aan bij Nieuwpoort

Op 10 juli hebben de Duitsers een onverwachte en succesvolle aanval uitgevoerd aan de IJzermonding bij Nieuwpoort.

In enkele uren veroverden ze de kuststrook tussen de IJzer en Lombardzijde, het enige stuk grondgebied ten oosten van de IJzer dat nog niet in Duitse handen was.

De operatie was het werk van de 3de Marinedivisie, troepen van de Kaiserliche Marine. De kust is immers Marinegebiet.

Bij de aanval gebruikten de Duitsers laagvliegende vliegtuigen, zgn. Stormflieger, die paniek veroorzaakten bij de Britse verdedigers. Velen gaven zich over voor ze de eerste grondtroepen zagen. De Duitsers maakten dan ook 1300 Britten krijgsgevangen, die triomfantelijk naar Brugge werden gevoerd.

Britse militairen worden als krijgsgevangene afgevoerd in de buurt van Oostende (Collectie Erwin Mahieu)

Pas enkele weken geleden heeft het Britse leger de sector Nieuwpoort van de Fransen overgenomen. Blijkbaar zijn de Duitsers op hun hoede voor een Brits offensief na de zware aanval bij Mesen. De verovering van het stukje kust bemoeilijkt dan ook een Brits maneuver.

De Duitse artillerie vuurde voorafgaandelijk massaal gasgranaten af. Daaronder voor het eerst granaten met Blaukreuz, in combinatie met stikgassen.

Blaukreuz (het wordt op de granaten aangeduid met een blauw kruis) is een gas dat door de filter van het gasmasker dringt en de luchtwegen irriteert. Wie het inademt moet niezen en zal geneigd zijn zijn gasmasker af te zetten, waardoor hij zich blootstelt aan andere schadelijke gassen.

Twee dagen later heeft de Duitse artillerie bij Ieper nog een nieuw chemisch wapen ingezet; Gelbkreuz. Een vloeistof die de huid en de slijmvliezen aantast en waarvan de werking bijzonder pijnlijk kan zijn. De soldaten, die er mee in aanraking zijn gekomen spreken, spontaan van "mosterdgas" omwille van de typische geur.

De Duitsers jagen de Engelsen de IJzer over. Tekening uit Illustrierte Geschichte des Weltkrieges 1914-17, deel 7, collectie Erwin Mahieu

Duitse militairen op het strand bij de pas veroverde Britse stellingen, in de achtergrond het zwaar beschadigde staketsel langs de IJzer (collectie Erwin Mahieu)

Kaart van het gebied tussen Lombardsijde en de IJzer. De Geallieerde troepen hadden de volledige rechteroever  - over een diepte van ongeveer 750 - onder controle. De ‘Seekessel’ lag in het zogenaamde niemandsland. De operatie ‘Strandfest’ van 10 juli 1917 maakte daar een einde aan. De Duitse soldaten zaten nu tot tegen de IJzer.

Hoewel een Britse nederlaag is de slag bij Nieuwpoort een gelegenheid om de moed van de eigen troepen in de verf te zetten: een gewonde  Brits mitrailleur blijft de aftocht van zijn kameraden beschermen en wil niet dat de sergeant hem helpt om te vluchten (uit War Album Illustrated de Luxe, deel 8)

Op 7 juni vond opnieuw, overdag,  een zware Duitse luchtaanval boven Londen plaats. 22 Gotha-bommenwerpers die van vliegvelden bij Gent vertrokken, namen eraan deel.

Bij de bombardementen vielen 57 doden en 193 gewonden. Britse jachtvliegtuigen voerden dit keer een massale tegenaanval uit. Ze schoten één Gotha neer maar verloren zelf twee vliegtuigen.

Links, dekking zoeken in Londen tijdens de luchtaanval, rechts Duitse luchtfoto gemaakt tijdens de aanval; links op het beeld in het midden is duidelijk de Sint-Paul's kathedraal herkenbaar (uit: Parrott, Children's story of the War, deel 7)

In Amsterdam heeft het leger tot tweemaal toe het vuur geopend op een plunderende menigte.

Het is al enkele dagen zeer onrustig in de Nederlandse hoofdstad. Oorzaak is het schrijnend tekort aan aardappelen, het belangrijkste voedsel voor het gewone volk.

De onlusten begonnen op 28 juni, toen vrouwen uit de volkswijken een binnenschip met aardappelen gingen plunderen, die voor het leger zouden zijn bestemd. Daarop volgden plunderingen van treinwagons.

Foto van de Groenmarkt te Amsterdam waar werd geplunderd en de politie een charge uitvoerde - de stofwolk rechts van het midden zou een pistoolschot zijn volgens het commentaar bij deze foto
(uit Het Leven, 10 juli 1917)

Uit solidariteit met de vrouwen gingen nogal wat arbeiders in staking, terwijl de plunderingen bleven duren. De vrouwen probeerden pakhuizen te inspecteren. Ze vermoedden dat speculanten daar massaal aardappelen opslaan om de prijzen omhoog te drijven.

Omdat de politie machteloos stond, zette de regering legertroepen in. Uiteindelijk kregen die het bevel te schieten. Er vielen 9 doden en 114 gewonden. De situatie is sindsdien gekalmeerd.

De autoriteiten roepen al een tijd op om aardappelen te vervangen door rijst. Die is nog wel beschikbaar.

Naar aanleiding van het 'aardappeloproer' bracht het Amsterdamse, geïllustreerde Het Leven een speciale editie uit op 10 juli 1917. Rechts de militaire politie en de marechaussee waken in de Jordaan, waar de straat is opgebroken. Links, vrouwen poseren trots met buitgemaakte aardappelen in hun schort.

Er lijkt een kentering te komen in de Duitse politiek.

Matthias Erzberger, een van de belangrijkste leden van het katholieke Centrum, heeft een opzienbarende toespraak gehouden in de hoofdcommissie van de Duitse Rijksdag, waarin hij zware kritiek uitte over het verloop van de oorlog.

Volgens Erzberger is de toestand voor Duitsland slecht. De onbeperkte onderzeebootoorlog brengt niet het gehoopte resultaat.

De Centrumafgevaardigde had ook kritiek op de ‘Alldeutsche’ drukkingsgroepen, die willen dat door de oorlog Duitslands macht over de wereld moet uitbreiden. Hij herinnert eraan dat Duitsland de oorlog begon om zich te verdedigen.

Erzrberger meent dat er daarom naar een compromisvrede moet worden gestreefd. Hij zal daarover een voorstel indienen.

Matthias Erzberger, links op de foto

De toespraak sloeg in als een bom. Behalve van het Centrum zou Erzbergers voorstel ook de steun te krijgen van de meeste sociaaldemocraten en linkse liberalen. Die hebben samen een meerderheid. Tot nu toe hield de Rijksdag zich afzijdig van de oorlogsvoering en steunde ze de legerleiding.

Dezelfde partijen dringen ook aan op een hervorming van het Pruisische kiesrecht. In de staat Pruisen woont 62 % van de Duitse bevolking. De rijken hebben bij de Pruisische parlementsverkiezingen een veel grotere invloed dan bij de verkiezingen voor de Duitse Rijksdag, waarvoor algemeen mannenstemrecht geldt. De Duitse keizer, die ook koning van Pruisen is, heeft zelf zo’n hervorming beloofd, maar de rechtse partijen sputteren tegen.

In conservatieve en nationalistische kringen wordt woedend gereageerd op de toespraak. Enkele Pruisische ministers hebben hun ontslag aangeboden.

Bij een tussentijdse verkiezing voor het Britse Lagerhuis is een terdoodveroordeelde oud-commandant van de Paasopstand in 1916 verkozen.

Het gaat om Éamon de Valera, een in Amerika geboren leraar met een Spaanse vader. Hij behaalde als kandidaat van de republikeinse partij Sinn Féin 71 % van de stemmen en volgt daarmee de bekende Ierse nationalist Willie Redmond op, die op 7 juni sneuvelde in de slag bij Mesen.

De Valera kreeg voor zijn rol in de Paasopstand de doodstraf, maar werd als enige bataljonscommandant van de opstandelingen niet terechtgesteld. Zijn straf werd omgezet in levenslang. Vorige maand kwam hij vrij door amnestie.

Eamon de Valera bij zijn aanhouding tijdens de Paasopstand

Het is al de derde Lagerhuiszetel die naar Sinn Féin gaat. In februari werd de vader van de gefusilleerde dichter en rebellenleider Joseph Pluckett bij een tussentijdse verkiezing verkozen. Hetzelfde gebeurde in mei, toen de veroordeelde rebel George McGuiness nipt werd verkozen terwijl hij in de gevangenis zat. Hij was tegen zijn wil kandidaat gesteld door de nationalistische leider Michael Collins.

Geen van de drie verkozen parlementsleden is van plan zijn zetel in het Lagerhuis in te nemen. Ze erkennen niet langer het Britse gezag over Ierland. Hun verkiezing beschouwen ze als een radicale afwijzing van dat gezag.

De uitslag toont aan dat de Ierse bevolking grote sympathie is gaan krijgen voor de extremistische rebellen. Tijdens de opstand zelf leek de grote meerderheid van de Ieren zich afzijdig te houden.

De Britse premier Lloyd George heeft onlangs gezegd dat hij zo snel mogelijk het lang beloofde zelfbestuur (home rule) voor Ierland wil invoeren, maar dat het overwegende protestantse deel van Ulster daar voorlopig buiten zal blijven.

Verkiezingsaffiches van de Valera: links roept de bisschop van Limerick op om voor hem te stemmen, rechts 'Stem voor de Valera, onze eigen schurk'

Onder de Belgische troepen aan de IJzer circuleert er naar aanleiding van 11 juli een pamflet met de titel ‘Open brief aan de Koning van België Albert I’.

De anonieme opstellers richten zich tot de koning als bevelhebber van het IJzerleger, dat in grote meerderheid een Vlaams leger is. Ze herinneren aan zijn oproep “Vlamingen, gedenk de Guldensporenslag”, die hij bij het begin van de oorlog deed.

Ze beklagen zich over de taaltoestanden in het leger. De officieren willen de Vlaamse taal niet begrijpen en mishandelen de Vlamingen als minderwaardige wezens. Zeker voor de betere postjes in het leger worden de Vlamingen benadeeld.

De Open Brief gaat echter veel verder. Ze hekelt de benadeling van de Vlamingen in België sinds 1830. Ze geeft de activisten, die met de Duitse bezetter samenwerken, gelijk, als ze een Vlaamse hogeschool van de Duitsers hebben aangenomen. De Belgische regering, die “door haar eigen verraad zulke houding uitlokte”, heeft het recht niet hen te veroordelen.

De tekst eindigt met enkele eisen. “Wij willen een Vlaams leger naast een Waals, wij willen een Vlaams bestuur in Vlaanderen”. De brief eist van de koning de belofte “dat ons volle gelijkheid, volle recht wordt gegeven onmiddellijk na de oorlog”. Ook eist men “dat dadelijk de vervolgingen ophouden, dat we onze mening vrij mogen uitspreken”.

Het pamflet maakt nogal indruk, althans bij de Vlamingen die het gelezen hebben.

De aanhef van de open brief aan koning Albert

Bij het Russische offensief in Galicië heeft het 8ste leger onder generaal Kornilov een succes geboekt. De Russen hebben Stanislau (Stanislawow) veroverd, waar zich het Oostenrijks-Hongaarse hoofdkwartier bevond. Vandaar zijn ze verder opgerukt tot in Kalusz.

Bij de opmars zouden 10.000 krijgsgevangen zijn gemaakt.

De Russische vooruitgang doet de bezorgdheid in Oostenrijk-Hongarije toenemen. Te meer daar meer naar het zuiden nog Russische en Roemeense legers in de aanval zijn. Stanislau ligt aan de voet van de Karpaten. Als die bergketen wordt overschreden, liggen voor de Russen de weg naar de Hongaarse vlakten open.

De Duitse keizer is in Wenen zijn Oostenrijkse collega gaan opzoeken, om hem nogmaals te overtuigen dat de twee Centrale Mogendheden eendrachtig moeten samenwerken.

Overigens blijven de Russen meer noordelijk helemaal steken. De  stad Lemberg wordt nu effectief verdedigd door Duitse troepen. De Russen verloren enkele dagen toen ze zich te goed deden aan grote voorraden alcohol in een verlaten stad.

De elitetroepen van generaal Kornilov

Arabische opstandelingen hebben het havenstadje Akaba veroverd.

Akaba ligt aan het noorden van de Golf van Akaba, een uitloper van de Rode Zee, op de scheidingslijn tussen het Arabische Schiereiland en het schiereiland de Sinai.

De nog geen 700 man Ottomaanse troepen in en rond de stad werden vanuit de woestijn aangevallen door zo’n 5000 bedoeïenen. Ze werden geholpen door enkele tientallen leden van het leger van prins Feisal van de Hidjaz, bijgestaan door de Britse kolonel T.E. Lawrence.

Zicht op Akaba in het voorjaar van 1918

Britse oorlogsschepen hielden tijdens de aanval de Ottomaanse vesting vanop zee onder vuur.

Na een ongelijke strijd gaf het garnizoen zich over, maar de Arabieren begonnen een slachting waarbij 300 Turkse soldaten werden gedood. Nog eens 300 werden gevangengenomen.

Akaba zelf betekent weinig maar heeft een strategische ligging. De Turken hebben nu geen toegang meer tot de Rode Zee. Ook worden de Ottomaanse posities in Palestina nu langs twee kanten bedreigd.

De Arabische opstandelingen bestormen Akaba, de Britse kolonel T.E. Lawrence werd later bekend als Lawrence of Arabia

Een Britse bommenwerper, de Handley Page O/100, heeft bommen uitgeworpen over de Turkse hoofdstad Constantinopel (Istamboel).
 

Het vliegtuig viel de oorlogsschepen in de haven aan. Volgens de Britten werden verscheidene schepen door bommen getroffen, waaronder de bekende kruiser Yavus Sultan Selim.

Dat is de voormalige Duitse kruiser Goeben, die bij het begin van de oorlog door Duitsland aan de Ottomaanse regering werd afgestaan. De Yavus Sultan Selim heeft de voorbije jaren meermalen Russische doelen in de Zwarte Zee aangevallen.

Er zou ook een bom op het ministerie van Oorlog zijn gevallen.

Zicht op de haven van Constantinopel

Het vliegtuig van de Royal Naval Air Service (het vliegwezen van de Britse marine) was speciaal naar het eiland Lemnos in de Egeïsche Zee overgebracht, een reis van meer dan 3000 km. Het is vooral de bedoeling de bommenwerper in te zetten in de gevechten in Macedonië en voor het opsporen van vijandelijke onderzeeërs.

De Handley Page O/100 is het grootste vliegtuig dat de Britten tot nu toe gebouwd hebben. De tweedekker heeft een vleugelbreedte van 30 meter en kan meer dan 800 km bommen vervoeren. De beruchte Duitse Gotha IV’s zijn kleiner en dragen niet meer dan 500 kg bommen. Bovendien heeft het een actieradius van meer dan 1000 km. De vliegtuigen zijn sinds maart in gebruik.

Duitsland heeft intussen ook een “Reuzenvliegtuig” ontwikkeld, dat echter nog niet in actie is geschoten.

Een Handley Page O/100

Tijdens een bezoek aan Constantinopel in oktober 1917 ging de Duitse keizer Willem II aan boord van de ‘Yavus Sultan Selim’, alias 'Goeben'