8 tot 14 maart 1917: stakingen en betogingen in Petrograd doen tsarenregime wankelen

Aanhoudende betogingen in de Russische hoofdstad Petrograd hebben tot een heuse arbeidersopstand geleid die in enkele dagen het tsarenregime heeft doen wankelen.

Het begon met een grote vrouwenbetoging naar aanleiding van de Internationale Vrouwendag op 8 maart (23 februari volgens de Russische – Juliaanse – kalender). De slogans waren “Brood” en “Vrede”. Zeer concrete eisen, want het broodtekort in Petrograd wordt steeds nijpender.

Die dag legden bijna 100.000 mensen het werk neer. Die betoging verliep zonder geweld, hoewel de gevreesde kozakken waren uitgerukt. Ze aarzelden echter om tussenbeide te komen.

De volgende dagen nam het aantal betogers toe, terwijl de staking zich verder uitbreidde. De slogans werden politieker. Er was te lezen; “Weg met de oorlog” en “Weg met de autocratie”.

Het begin van de eerste demonstratie op Internationale Vrouwendag

De tsaar gaf vanuit het hoofdkwartier van het Russische leger bevel de demonstraties te onderdrukken. Extra troepen werden naar de hoofdstad gezonden. De politie begon oproerkraaiers te arresteren.

Op 11 maart (26 februari), een zondag, was er nog meer volk op straat. In het centrum werd de menigte zo groot dat politiemannen en soldaten het vuur openden. Er vielen tientallen doden en gewonden.

Dit bloedbad maakte de mensen woedend. Soldaten werden opgeroepen niet te schieten. Het gevolg was dat een aantal soldaten begonnen over te lopen naar de betogers, weigerden nog bevelen te gehoorzamen of naar hun kazerne terugkeerden.

De volgende dag was cruciaal. Er ontstonden straatgevechten tussen betogers en politie. Toen weigerden enkele eliteregimenten tegen de betogers op te rukken. Ze verbroederden met de betogers.

Andere eenheden volgden. Sommige officieren werden door hun soldaten doodgeschoten, andere, vooral jonge dienstplichtige officieren, kozen de kant van de protesten.

Opstandige militairen hebben in het centrum van Petrograd barricades opgericht

Dat was het sein tot een echte opstand. Soldaten en arbeiders bestormden het arsenaal en deelden wapens uit. Gewapende groepen met rode vlaggen namen alle auto’s in beslag.

Er volgden hardnekkige gevechten met de gehate politie. Politiekantoren werden in brand gestoken, gevangenissen bestormd en duizenden gevangenen bevrijd.

Op het einde van de 12de maart (27 februari) was vrijwel de hele stad in handen van de opstandelingen. Ze bezetten het Taurisch Paleis, de zetel dan de Doema (het Russische Lagerhuis).

Enkele socialistische voormannen hebben daarop een raad (‘sovjet’) van arbeidersafgevaardigden bijeengeroepen. Aan de arbeiders in alle fabrieken is gevraagd afgevaardigden voor die raad te kiezen.

Na enig overleg krijgen de soldaten een soortgelijke oproep.
Bij de mislukte revolutie van 1905 waren er al dergelijke ‘sovjets’ geweest.

Aangehouden politiemannen in burger worden afgevoerd

Soldaten en burgers bij de Doema, het spandoek verwelkomt de nieuwe volksrepubliek

De arbeidersopstand in Petrograd lijkt een einde te hebben gemaakt aan het tsaristisch regime in Rusland.

De regering bestaat niet meer. De opstandelingen hebben verscheidene ministers en hoge ambtenaren gearresteerd.

Op 13 maart is de sovjet van arbeiders- en soldatenafgevaardigden van Petrograd in het Taurisch Paleis bijeengekomen. De meer dan 900 afgevaardigden hebben meteen beslist het leger onder hun bevel te stellen.

Soldatenafgevaardigden in de vergaderzaal van de Doema in het Taurisch Paleis

Het bestaande parlement mocht van de tsaar niet meer bijeenkomen, maar de volksmassa eiste van de parlementaire leiders dat ze de kant van de revolutie kozen. De voorzitter van de Doema, Michail Rozianko, heeft daarop in hetzelfde Taurisch Paleis een “voorlopig comité van Doemaleden” gevormd “om de orde te herstellen”.

Tsaar Nicolaas II kan niets doen. Hij wilde vanuit zijn hoofdkwartier naar de hoofdstad terugkeren. Maar zijn trein moest halt houden, omdat de spoorwegen door stakers geblokkeerd zijn.

Intussen neemt de revolutie in het land uitbreiding. Overal wordt gestaakt. In Moskou, Samara en Saratov zijn naar het voorbeeld van Petrograd sovjets gevormd. Op sommige plaatsen wordt hevig gevochten.

Opstandige militairen pronken met een in beslag genomen 'slede'-auto uit het wagenpark van de tsaar

Op 14 maart heeft het comité van Doemaleden uiteindelijk beslist een voorlopige regering van Rusland te vormen.

Het is de eerste Russische regering die niet uit bureaucraten en hovelingen bestaat. De meeste ministers zijn parlementsleden. Ze komen vooral uit de burgerlijke partijen, zoals de liberale ‘kadetten’ en de gematigd conservatieve ‘oktobristen’.

De leider van de kadetten, Pavel Miljoekov, wordt minister van Buitenlandse Zaken, de oktobrist Aleksandr Goetsjkov minister van Oorlog.

Vorst Georgi Lvov, de partijloze voorzitter van de bond van lokale besturen, krijgt de leiding van de voorlopige regering.

Van links naar rechts Lvov, Rozianko en Goetsjkov

De Petrogradse sovjet heeft na enige aarzeling de nieuwe regering erkend, maar de meeste arbeiderspartijen nemen er niet aan deel. Vrijwel al hun leiders zijn in ballingschap of komen net uit de gevangenis.

De enige socialist in de regering is minister van Justitie Aleksandr Kerenski, die behoort tot een kleine (niet-marxistische) partij. Hij zit ook in het uitvoerend comité van de sovjet.

Over één punt is iedereen het eens: de tsaar moet aftreden. Zelfs de meeste generaals en leden van de keizerlijke familie steunen hem niet meer.

Verspreiden van pamfletten en brochures tijdens de eerste revolutiedagen

Amerikaanse koopvaardijschepen zullen voortaan bewapend worden met kanonnen tegen duikboten. Dat heeft president Wilson beslist.

Wilson had eerst het Congres om een wet gevraagd om die maatregel door te voeren. Die wet werd niet tijdig goedgekeurd toen het mandaat van het Congres begin maart verstreek. Tegenstanders van de wet voerden obstructie.

De president voert de maatregel nu door met een uitvoeringsbesluit (executive order). Hij baseert zich op een oude wet tegen piraterij om schepen te kunnen bewapenen.

Critici zeggen dat de maatregel de oorlog een stap dichter brengt. Het zal de Duitsers nog meer aanzetten om koopvaardijschepen zonder waarschuwing aan te vallen.

De Amerikaanse regering heeft ook het Duitse radiostation nabij New York doen sluiten. Daardoor zijn de draadloze verbindingen tussen Duitsland en de Verenigde Staten verbroken.

Volgens het Duitse satirische tijdschrift, Lüstige Blätter, zullen Amerikaanse koopvaardijschepen er weldra zo uitzien (maart 1917)

Op 9 maart is een keizerlijk decreet verschenen dat deportaties van arbeiders uit bezet België verbiedt, maar alleen uit dat deel van België dat onder burgerlijk bestuur staat.

Het decreet geldt niet voor het deel van België dat rechtstreeks door het Duitse leger wordt bestuurd. Daar kunnen de deportaties voortduren ( het grootste deel van Oost- en West-Vlaanderen en Henegouwen).

De arbeiders, die vanuit het burgerlijk bestuurd België zijn gedeporteerd, zijn allen afgevoerd naar Duitsland. Het is nog niet duidelijk wanneer zij naar huis kunnen terugkeren. In de voorbije maanden zijn al af en toe arbeiders teruggekeerd, die bijna allen in een ellendige toestand verkeerden.

Het is wellicht geen toeval dat het decreet verschijnt op het ogenblik dat de relaties tussen Duitsland en de Verenigde Staten snel verslechteren. Tegen het deporteren van arbeiders uit België is in de Verenigde Staten fel geprotesteerd.

Aanklacht tegen de 'slavernij in België'. Voorpagina van het Amerikaanse tijdschrift Life van 11 januari 1917. De deportaties hadden het imago van Duitsland in de VS, dat al sterk geleden had door de 'wreedheden' bij het begin van de oorlog, fel aangetast.

In Frankrijk is generaal Hubert Lyautey na amper drie maanden opgestapt als minister van Oorlog.

Dat gebeurde na een vergadering van de Franse Kamer achter gesloten deuren, waarin gedebatteerd werd over het militair vliegwezen. Veel politici zijn het er niet mee eens dat Lyautey de verantwoordelijkheid daarvoor aan een generaal heeft toevertrouwd, die aan de parlementaire controle ontsnapt.

De minister weigerde tijdens het debat informatie over de Franse vliegtuigen te geven. “Ik meen dat er dingen zijn die men niet moet zeggen”, merkte hij op, “zelfs in een geheime vergadering” (van de Kamer). Hij zei de landsverdediging niet in gevaar te willen brengen, waardoor hij de indruk geeft dat parlementsleden onbetrouwbaar zijn.

Dat veroorzaakte zoveel verontwaardiging dat Lyautey niets meer kon zeggen. Hij liep weg en diende meteen zijn ontslag in.

Lyautey (rechts) samen met generaal Rucqois, de stafchef van het Belgische leger, tijdens een recent bezoek aan het Belgische front (Albums Valois, BDIC)

In de drie maanden dat hij minister was, was generaal Lyautey opmerkelijk actief. Hij overlegde met de Britse regering over een gemeenschappelijk opperbevel van Franse en Britse troepen en inspecteerde grote delen van het front. Hij bracht onlangs nog een bezoek aan koning Albert in De Panne.

Vooral linkse parlementsleden wantrouwen de zeer katholieke generaal. Ze vreesden zelf dat hij een staatsgreep zou plegen.

De verhouding tussen Lyautey en het Groot Hoofdkwartier van het Franse leger was ook niet gemakkelijk. Hij zou het niet eens zijn met de plannen van opperbevelhebber Nivelle.

De Old Baley in Londen heeft drie anti-oorlogsmilitanten veroordeeld. Ze zouden geprobeerd hebben om premier Lloyd George en de leider van de Labourpartij, Arthur Henderson, te vermoorden.

Het gaat om de zeer linkse feministe Alice Wheeldon (51) uit Leeds, haar dochter Winnie (23) en diens echtgenoot Alfred Mason (24). Ze krijgen respectievelijk tien, vijf en zeven jaar gevangenis. Twee andere dochters zijn vrijgesproken.

De beklaagden voerden actief campagne tegen de Britse dienstplicht.

Een geheim agent, die zich voordeed als een dienstweigeraar, had het vertrouwen van Alice Wheeldon gewonnen. Hij onderschepte een pakje met vergif. Volgens de aanklager was dat gif bedoeld voor Lloyd George en Henderson.

De beklaagden zeiden dat ze enkel dienstweigeraars wilden bevrijden die in werkkampen zijn opgesloten. De infiltrant had beweerd dat de kampen door honden worden bewaakt en zelf gesuggereerd de honden met vergif uit te schakelen.

De zaak is heel controversieel omdat de aanklager weigerde de geheime agent te laten getuigen of zelfs maar zijn identiteit bekend te maken. Velen vinden dan ook dat de veroordeelden geen eerlijk proces hebben gehad.

De aangeklaagden voor de rechter.

Naschrift: Alice Wheeldon kwam eind 1917 vrij, na aandringen van Lloyd George zelf. Ze overleed in 1919 aan de Spaanse Griep. De zaak is nooit helemaal duidelijk geworden, maar algemeen wordt aangenomen dat de beschuldigingen werden verzonnen door de geheime dienst MI5.

De Duitse generaal graaf Ferdinand von Zeppelin is op 78-jarige leeftijd in Berlijn overleden.

Deze officier uit Württemberg is beroemd en berucht geworden door het door hem ontwikkelde en naar hem genoemde luchtschip, een half-stijve sigaarvormige ballon. Het was het eerste echt betrouwbare tuig dat zware ladingen in de lucht kon vervoeren.

In 1898 kreeg hij een patent voor zijn luchtschip, maar pas na veel problemen en tegenslagen werden de zeppelins vanaf 1909 een commercieel succes.

Sinds het begin van de oorlog werden er massaal zeppelins gemaakt voor het Duitse leger, vooral om bommen af te werpen. Luik en Antwerpen mochten er meteen mee kennis maken. Later in de oorlog volgden massale zeppelin-aanvallen op Franse en Engelse steden. Veel zeppelins vertrokken uit Gontrode bij Gent.

De begrafenis van graaf von Zeppelin in Stuttgart. Onder andere de koning van Württemberg (rechts) was aanwezig

Sinds eind november 1916 hebben er geen zeppelin-aanvallen meer plaatsgevonden. Dat is wellicht aan het winterweer te danken, maar Geallieerde experts menen dat de zeppelins hun beste tijd hebben gehad.

Efficiënt luchtafweer en betere aanvalstechnieken door jachtvliegtuigen zorgden ervoor dat steeds meer zeppelins neergeschoten werden.

Graaf von Zeppelin was ooit door de Duitse keizer “de domste van alle Zuid-Duitsers” genoemd, maar werd uiteindelijk overladen met eerbewijzen. Vorig jaar nog werd hij lid van het Württembergse hogerhuis.

Graf von Zeppelin verlaat Wenen aan boord van de 'Sachsen', toegejuicht door de menigte, na een bezoek in juni 1913

Bagdad is in Britse handen. Het leger van generaal Sir Frederick Maude marcheerde op 11 maart de stad binnen.

De avond daarvoor had het Ottomaanse leger van generaal Chalil Pasja de stad ontruimd, nadat het een nederlaag had opgelopen enkele tientallen kilometers ten zuiden van Bagdad. Daarbij werden 9000 Turken gevangen genomen.

Bagdad is de eerste hoofdstad van een Ottomaanse provincie die in Geallieerde handen valt. De Britten doen daarbij hun best om zich bij te Arabische bevolking voor te doen als bevrijders.

Chalil Pasja verplaatst nu zijn hoofdkwartier naar Mosoel, in het noorden.

Britse troepen rijden Bagdad binnen (The War Illustrated Album de Luxe)

Intussen trekken de Ottomaanse troepen zich uit Perzië terug. De Britse opmars dreigt hen de pas af te snijden. Bovendien hebben ze een zware nederlaag geleden tegen de Russen.

Het Russische leger in Perzië heeft zopas de steden Sinnah en Kermanshah veroverd.

De Britse vlag wappert boven Bagdad (The War Illustrated Album de Luxe)

China verbreekt zijn diplomatieke betrekkingen met Duitsland. Dat is gebeurd na een debat in het Chinese parlement. De dood van 543 Chinese arbeiders bij de torpedering van het schip Athos door een Duitse onderzeeër gaf de doorslag.

China is daarmee het enige land dat het voorbeeld van de Verenigde Staten volgt als reactie op de Duitse duikbotenoorlog. De beslissing is omstreden, want het is een oude gewoonte dat China zich niet moeit met wat er buiten zijn grenzen gebeurt.

De Chinese eerste minister, generaal Duan Qirui , is voorstander van een deelname van China aan de oorlog met Duitsland. Hij hoopt zo de Duitse concessies en belangen in China terug te winnen. Die zijn nu voor een deel in Japanse handen.

Maar president Li Yuanhong, ook een generaal, neemt een voorzichtiger houding aan.

Soen Jat-sen, de leider van de nationalistische partij Kwomintang, is fel tegen oorlog. Volgens hem wordt China vooral bedreigd door het Japanse, Britse en Russische imperialisme, niet door de Duitsers.

De regering van Duan Qirui is echter afhankelijk van Japan, van wie het onlangs een grote lening kreeg. Japan was eerder tegen China’s deelname aan de oorlog, maar lijkt onder Britse druk van koers te zijn veranderd.

De Chinese regering heeft meteen acht schepen aangeslagen die in de haven van Shangai liggen.

"China: de Geallieerden zijn zo hard op zoek naar nieuwe bondgenoten dat  ze er zelfs Chinese spleetogen van hebben gekregen"

Vooraan de Britse premier Lloyd George, daarachter de Franse president Poincaré en tsaar Nicolaas, naast die laatste de kleine Italiaanse koning Victor-Emmanuel, koning Nikita van Montenegro, koning Peter van Servië, en  de Japanse keizer. Helemaal achteraan koning Albert van België ( uit het Duitse satirische tijdschrift Lüstige Blätter, maart 1917)