Het Zimmermann-telegram: de definitieve breuk tussen de VS en Duitsland

Met de slogan ‘he has kept us out of war’ (‘hij hield ons uit de oorlog’) won Woodrow Wilson in november 1916 nog de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Enkele maanden later lijkt Amerika alsnog klaar om toch in de oorlog te stappen.

Vooral de Duitse onderzeebotenoorlog – met o.m. de torpedering van het passagiersschip Lusitania – heeft anti-Duitse gevoelens bij de publieke opinie aangewakkerd.

Klap op de vuurpijl is het zogenaamde Zimmermann-telegram dat de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Arthur Zimmermann op 16 januari naar de Duitse ambassade in Mexico stuurt. In dit telegram verneemt de Duitse ambassadeur dat zijn land de duikbotenoorlog zal hervatten. Duitsland hoopt dat Amerika desondanks neutraal zal blijven.

Mocht Amerika toch de oorlog verklaren, dan moet de Duitse ambassadeur zo snel mogelijk de Mexicaanse regering overhalen om een oorlog met Amerika te beginnen : met financiële steun van Duitsland kan Mexico gebieden die het land vroeger aan de Verenigde Staten verloor (Texas, Nieuw-Mexico en Arizona) heroveren.
 

Het Zimmermann-telegram, gecodeerd en ontcijferd (NARA)

Het – uiteraard gecodeerde – telegram bereikt Mexico via een Amerikaanse transatlantische kabel, die de Verenigde Staten hiervoor ter beschikking stellen. Deze kabel loopt via een tussenstation in Groot-Brittannië, waar de Britten – zonder medeweten van de Amerikanen – alle diplomatieke berichten onderscheppen.

Zo belandt het Zimmermann-telegram binnen de kortste keren in Room 40 – het decoderingscentrum dat de Britse marine bij het begin van de oorlog heeft opgericht.

Hier ontcijfert een team cryptografen alle berichten die door de Duitse marine worden uitgewisseld, wat de Britten uiteraard bijzonder nuttige informatie over de positie van de Duitse oorlogsschepen en onderzeeboten oplevert.

"Werkt het nu echt wel op zijn zenuwen ?" 'Uncle Sam' kijkt geërgerd toe terwijl de Duitse keizer aan de andere  oever een vrouw en kind molesteert, maar zal hij ingrijpen ?

Karikatuur van Charles Dana Gibson, die voor oorlogsdeelname was, in het Amerikaanse tijdschrift Life van 11 januari 1917 (Library of Congress)

Ook het onderschepte telegram bestaat uit een bijna eindeloze reeks getallen. Toch weet Nigel de Grey – een 30-jarige uitgever, die vloeiend Duits spreekt en als oorlogsvrijwilliger nog in België heeft gevochten – nauwelijks een dag later het grootste deel van het telegram te ontcijferen.

Een dankbare hulp vormen de Duitse codes die de Britten tijdens de oorlog reeds in hun bezit kregen. Zo ontvingen zij van de Russische en de Australische marine o.m. het Signalbuch der Kaiserlichen Marine en het Handelsschiffsverkehrsbuch, buitgemaakt op Duitse handels- en oorlogsschepen.

Eén van de belangrijkste codes die de Britten in handen krijgen, vonden zij  in de bagage van Wilhelm Wassmuss, een Duitse spion werkzaam in het toenmalige Perzië. Het gaat om Code 13040, gebruikt in het Duitse diplomatieke verkeer.

De Amerikaanse houding tijdens de oorlog zorgt al lang voor ergernis in Duitsland en bij zijn bondgenoten en wordt als hypocriet beschouwd: officieel is het land neutraal, maar het is wel een groot leverancier van wapens en munitie aan de Geallieerden.

Links, de Amerikaanse president, die de vredespijp wil roken, krijgt een waarschuwing dat dan weleens alles in brand kan vliegen! Rechts zegt Uncle Sam dat hij tegen het militarisme is, maar hij trekt toch wel een harnas aan. Tekeningen uit het Duitse satirische weekblad Kladderadatsch van 14 januari en 25 februari 1917

William Hall – directeur van de Britse inlichtingendienst – beseft onmiddellijk het belang van het telegram, maar wil het voorlopig niet vrijgeven : de Amerikanen mogen immers niet weten dat hun diplomatiek verkeer door de Britten wordt onderschept. En ook de Duitsers mogen niet beseffen dat hun recente code gekraakt is.

Om de ware toedracht te verbergen, verzinnen de Britten twee verhalen. Aan de Amerikanen vertellen de Britten dat zij het telegram konden onderscheppen omdat de Duitsers het gecodeerde bericht ook via de radio verstuurden.

Ontcijferen van het telegram was mogelijk omdat het bericht vanuit Washington naar Mexico nog in de oude code gebeurde. In Mexico werd een gedecodeerde versie van het bericht bovendien ontvreemd door de Britse spion Mr.H. – een figuur die voor de gelegenheid door de Britten verzonnen werd.

De totale Duitse duikbootoorlog heeft een grote impact op de Amerikaanse scheepvaart, zo'n 78 % van de schepen blijft in de havens liggen (uit The Brooklyn Daily Eagle, 4 maart 1917)

Pas op 24 februari – meer dan een maand na de ontcijfering van het telegram – overhandigen de Britten de inhoud ervan aan de Amerikaanse regering.

Enkele dagen later bezorgt president Wilson de tekst aan het persburo Assiocated Press. Op 1 maart wordt de tekst van het Zimmermann-telegram in een aantal kranten gepubliceerd.

De publieke opinie reageert verdeeld : velen zijn verontwaardigd, anderen vermoeden dat het om een Brits complot gaat om Amerika in de oorlog te betrekken.

Pas wanneer minister Zimmermann tijdens een persconferentie op 3 maart aan een Amerikaanse journalist persoonlijk de authenticiteit van het telegram bevestigt – en daarmee zijn politiek doodvonnis tekent – raakt iedereen overtuigd.

De voorpagina van de The Brooklyn Daily Eagle van 3 maart 1917: "Berlijn geeft het complot tegen de Verenigde Staten toe, het was een noodzaak volgens minister Zimmermann"

Voor de Amerikaanse publieke opinie is oorlog niet langer een taboe. Nadat Wilson hiervoor op 6 april ruime steun van het Congres krijgt, verklaart hij Duitsland de oorlog.

Tot een Mexicaanse invasie in de Verenigde Staten komt het overigens nooit : de Mexicaanse president Venustiano Carranza beseft maar al te goed dat zijn leger hiertoe niet in staat is. Op 14 april wijst hij het Duitse verzoek formeel af.

Voor de Duitstaligen in de VS is het nieuws zeer vervelend. Der Tägliche Demokrat uit Davenport, Iowa, klampt zich op 2 maart nog vast aan de bewering van de pro-Duitse senator Stone dat het verhaal een Brits verzinsel is. Twee dagen later, op 4 maart, moet de krant toegeven dat Zimmermann heeft bekend en dat 'Het ongelofelijke waar is geworden'. (Library of Congress)

Links: Amerika moet nu wel naar de wapens grijpen, nu de complotterende Duitse slang haar bedreigt. Rechts: de (Duitse) Kultur verlicht de wereld met complotten, samenzweringen en verraad

Karikaturen uit The Brooklyn Daily Eagle van1 en 2 maart 1917