1 tot 7 februari 1917: de Verenigde Staten breken met Duitsland
De Verenigde Staten verbreken hun diplomatieke relaties met Duitsland en lijken dicht te staan bij deelname aan de oorlog, na de Duitse beslissing om onbeperkt oorlog te voeren met zijn duikboten aarzelen de andere neutrale landen over hun reactie en Duitsland is verontwaardigd over de Amerikaanse houding.
De Verenigde Staten roepen hun ambassadeur in Berlijn terug. De Duitse ambassadeur in Washington “krijgt zijn paspoorten”, zoals dat in diplomatieke taal heet; hij moet dus vertrekken.
De Amerikaanse strijdkrachten worden ook versterkt en Duitse bezittingen in de Verenigde Staten worden in beslag genomen om te dienen als onderpand voor eventuele schadevergoedingen. Daarmee reageert de Amerikaanse president Wilson op de aankondiging door Duitsland over een "onbeperkte duikbotenoorlog".
In een rede tot het Amerikaanse Congres spaart Wilson zijn ongenoegen daarover niet, maar zegt hij dat hij voorlopig niet verder wil gaan met maatregelen tegen Duitsland. Hij weigert te geloven dat Duitsland werkelijk van plan is om Amerikaanse schepen te doen zinken.
Links de Amerikaanse ambassadeur James Gerard, rechts de Duits graaf von Bernstorff, ze moeten allebei naar hun land terugkeren
Maar tegelijk waarschuwt president Wilson voor verdere gevolgen “als Amerikaanse schepen en Amerikaanse mensenlevens worden opgeofferd”. Oorlog lijkt dus niet meer veraf.
Dat de VS in oorlog zullen treden, lijkt nu bijna onvermijdelijk. Het Congres, de pers en de publieke opinie lijken overwegend achter Wilson te staan. De anti-oorlogsstemming is compleet omgeslagen.
De bekende autoconstructeur Henry Ford, tot nu toe een overtuigd pacifist, zegt dat hij zijn fabrieken ter beschikking van de regering stelt, mocht het tot een oorlog komen.
Intussen is een eerste Amerikaanse schip nabij de Engelse kust door een U-boot aangevallen. De Housatonic, die graan vervoerde, is gezonken. De bemanning is ongedeerd.
Voor de Chicago Herald Sunday Tribune ( 4-2-1917) is het duidelijk dat de oorlog nu nabij is en de krant roept op tot nationale eenheid
Ook voor het Weense Deutsches Volksblatt is het duidelijk dat Amerika nu op het oorlogspad is (5-2-1917)
In deze karikatuur maken de Duitse keizer en zijn rijkskanselier zich zorgen: 'Amerika keert zich tegen ons, het einde is nabij .... !' (in de Franse krant Le Journal, 5-2-1917)
Karikatuur uit het Weense satirische Muskete (15-2-1917): de bemanning van de duikboot is tevreden; nu hun ambassadeur uit de VS is weggestuurd, worden zij de ambassadeurs van hun land!
Reacties andere neutrale landen
Ook andere neutrale landen protesteren tegen de onbeperkte duikbotenoorlog van Duitsland. Maar hun diplomatieke betrekkingen met Berlijn verbreken, doen ze niet. De Verenigde Staten hadden hen daartoe opgeroepen.
De Spaanse regering dreigt met maatregelen als de instructies aan de U-boten niet worden ingetrokken.
Ook Brazilië laat een dreigende toon horen, net als Argentinië, Chili en andere Zuid-Amerikaanse staten.
Mexico, dat op gespannen voet met Washington zit, houdt zich afzijdig en zegt dat het hoe dan ook neutraal zal blijven.
President Wilson wil de andere neutralen overtuigen om de relaties met Duitsland te breken, maar dat lukt niet ( Weens satirisch tijdschrift Kikeriki, 18-2-1917)
De Scandinavische landen reageren behoedzaam. Noorwegen verbiedt intussen alle duikboten in zijn territoriale wateren.
In Nederland zijn de reacties nog voorzichtiger, want dat land is bijzonder kwetsbaar voor oorlog op zee. De Nederlandse regering protesteert wel, maar zegt dat ze onpartijdig blijft in het conflict. Ze verbiedt voorlopig haar koopvaardijschepen om naar Groot-Brittannië te varen.
Net nu is het Nederlandse stoomschip Gamma in de Atlantische Oceaan door een U-boot gekelderd. De bemanning kon worden gered.
Overal ter wereld krijgen neutrale koopvaardijschepen opdracht om voorlopig niet uit te varen. De premies voor zeeverzekeringen zijn fors de hoogte ingegaan.
Alleen de neutralen die wat verder zijn afgelegen van de Duitse stier reageren fel (uit het tijdschrift Hollandsche Revue, 23-2-1917)
Duitsers verontwaardigd
In Duitsland is er verontwaardiging over de Amerikaanse reacties. Een Keulse krant zegt dat de “zogenaamde vredespresident Wilson het bloedbad groter kan maken”.
De Duitse pers vindt dat Washington veel harder is tegenover Duitsland dan tegenover de Geallieerden, die de scheepvaart naar Duitsland blokkeren.
Veel kranten pochen dat Duitsland niet bang hoeft te zijn voor de Amerikanen. Alleen de socialistische bladen wijzen op het grote gevaar dat boven Duitsland hangt.
De Duitsers zijn verbolgen omdat de Amerikaanse regering begonnen is anti-Duitse maatregelen te nemen. Meer dan 60 Duitse schepen, ook de grote luxe-oceaanstomer ‘Kronprinzessin Cecilie’, mogen de Amerikaanse havens niet meer verlaten.
Toen Portugal vorig jaar zoiets deed, leidde dit prompt tot een Duitse oorlogsverklaring.
Links, de twee gezichten van de Amerikaanse president Wilson: een vredesengel, maar die moet wel het onderspit delven tegen de bokser Wilson (Kladderadatsch, Berlijn, 18-2-1917). Rechts, de Amerikaanse financiers en industriëlen pluimen de vredesengel van Wilson, 'Die heeft tocht enig nut gehad!' ( Die Muskete, Wenen, 22-2-1917).
De Duitse ambassadeur in Washington, graaf Bernstorf, is intussen naar Mexico vertrokken.
Het verbreken van de diplomatieke betrekkingen veroorzaakt praktische problemen. Amerikaanse diplomaten en consuls namen immers tot nu toe de Duitse belangen waar van de landen waarmee het in oorlog is. Daar komt meteen een einde aan.
De Amerikaanse belangen in Duitsland zullen voortaan door de Nederlandse legatie in Berlijn worden behartigd.
Intussen wordt gemeld dat belangrijke geldbedragen en goudvoorraden van VS-banken worden gehaald en overgebracht naar Zuid-Amerika. Anderzijds dienen veel Duitsers die in de VS wonen een verzoek tot naturalisatie in.
Zoals de andere Duitse dagbladen weet de Berliner Volkszeitung dat de onbeperkte duikbootoorlog al een flinke buit heeft opgebracht (2-2-1917)
Een Duitse duikboot in actie voor de Engelse kust. Een fotomontage uit het Duitse propagandatijdschrift Welt in Bild; het bevatte bijna alleen foto's met commentaar in 8 talen (21-3-1917).
Gevechten aan de IJzer
Het Belgisch leger heeft de voorbije dagen enkele Duitse aanvallen aan het IJzerfront afgeslagen.
Nabij Diksmuide en Pervijze probeerden Duitse patrouilles tot in de Belgische loopgraven door te dringen. Ze werden met een regen van kogels en artilleriegranaten ontvangen.
Nabij Noordschote hebben de Belgen een Duitse voorpost doen springen.
De Belgische eerste linie nabij Noordschote (archief Defensie)
Al meer dan een jaar vinden er in Vlaanderen geen zware offensieven plaats, maar dat betekent niet dat er niet gevochten wordt.
Alle gevechten worden voorafgegaan door zware artilleriebeschietingen. Ook anders bulderen de kanonnen vaak. Soms zijn er hevige kanonnades (artillerieduels).
Duitse soldaten rond een veldkeuken achter het IJzerfront (Library of Congress)
Artilleriepost van het Belgische leger in de omgeving van Pervijze (Archief Defensie)
Talaat Pasja wordt grootvizier
De Ottomaanse sultan heeft Talaat Bey tot zijn nieuwe grootvizier (eerste minister) benoemd. Hij krijgt de daarbij passende hoge titel van “pasja”.
Talaat Pasja is de leider van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang (de zgn. “Jong-Turken”), de regerende partij in Turkije. Samen met de generaals Enver Pasja en Djemal Pasja (de ministers van Oorlog en van Marine) vormt hij een driemanschap dat in feite de lakens uitdeelt.
Hij vervangt Said Halim Pasja, die sinds 1913 aan het hoofd stond van de “Sublieme Porte” (de naam voor de Turkse regering).
De scheidende grootvizier had het vertrouwen van sultan Mehmed V, maar kwam voortdurend in botsing met de Jong-Turken.
Talaat is van eenvoudige afkomst. Hij is een fel Turks nationalist en staat bekend om zijn afkeer voor de Armeniërs. Hij zou dan ook verantwoordelijk zijn voor de massamoorden op de Armeense bevolking. Anderzijds is hij lang niet zo pro-Duits als zijn kompaan Enver Pasja.
Zowel de nieuwe als de oude grootvizier zijn geen etnische Turken, iets wat vaker voorkomt. Talaat komt uit een familie van Slavische moslims in het huidige Bulgarije.
Mexico krijgt zeer progressieve grondwet
In Mexico heeft president Venustiano Carranza een nieuwe grondwet afgekondigd.
De nieuwe “Politieke Constitutie van de Mexicaanse Verenigde Staten” werd opgesteld door een speciaal congres in de stad Querétaro en is een rechtstreeks gevolg van de revolutie die al sinds 1910 in het land woedt.
De grondwet wordt beschouwd als de meest progressieve ter wereld. Het is de eerste grondwet die sociale rechten garandeert, zoals het recht op arbeid, sociale zekerheid, gratis onderwijs, een achturige werkdag en moederschapsverlof.
Vrouwen en mannen zijn gelijkberechtigd. Zelfs het recht op een gezonde leefomgeving wordt erkend.
Venustiano Carranza op een 100 peso-biljet uit 1982
Opvallend zijn de extreme antiklerikale bepalingen in de grondwet. Die zijn het gevolg van het verzet van de katholieke kerk tegen de revolutie.
Zo hebben kerken geen wettelijke status meer. Alle kerkelijke gebouwen worden staatseigendom. Godsdienstonderricht is verboden en het onderwijs moet de jeugd een “rationeel en exact begrip van het universum” geven . Het aantal geestelijken mag worden beperkt. Geestelijken zijn uitgesloten van stemrecht en mogen geen kritiek op de regering geven.
De grondwet moet een punt zetten achter de revolutie. Carranza hoopt nu een akkoord te bereiken met de revolutionaire groepen die zijn regering niet erkennen. De voornaamste zijn die van Pancho Villa in het noorden en die van Emiliano Zapata in het zuiden.
De grondwetgevende vergadering die de grondwet heeft opgesteld
Uitgaansleven in Parijs beperkte vanwege de koude
In Parijs moeten de theaters, concertzalen, circussen en cinema’s vier dagen per week gesloten blijven. Op die dagen rijden trams, bussen en metro niet meer na 22 uur.
De Parijse gemeenteraad wil zo energie besparen. Door de felle kou is het verbruik van brandstof sterk toegenomen.
Voor het personeel dat die dagen werkloos is, wordt een oplossing gezocht. De Parijse musea blijven tot nader order helemaal dicht.
In bezet België sluiten veel scholen hun deuren, omdat ze onvoldoende kolen hebben om de klaslokalen te verwarmen. Er is zo’n behoefte aan steenkool, dat de mensen ’s nachts bij temperaturen tot 15 of zelfs 20 graden onder nul in file staan voor de kolenhandelaar.
De overheid heeft leveringen van kolen aan huis verboden, omdat karren die kolen vervoeren onderweg geplunderd worden. Officiële transporten van kolen krijgen een escorte van Duitse soldaten.
Om dezelfde reden is de Duitse stad Mainz van plan alle scholen, bibliotheken en musea te sluiten.
Andere Duitse steden richten juist verwarmde plaatsen in, voornamelijk turnzalen, waar mensen kunnen verblijven die zich niet kunnen verwarmen.
Door de extreme koude is de haven van Rouen grotendeels lamgelegd ( foto-montage uit de krant Excelsior, februari 1917)
Links: 'opwinding in het kolenhok, steenkool is de nieuwe zwarte diamant geworden' (Die Muskete, Wenen, 8-3-1917)
Rechts: 'ook in de hel zijn er steenkolen tekort en het is er bitterkoud, de woekeraars en huisjesmelkers moeten op zoek naar brandstof, maar niet te veel tegelijk!' (Kladderadatsch, Berlijn, 25-2-1917)
De koude zorgt niet alleen voor een brandstoftekort, ook de prijzen voor wintergroenten hebben een absoluut record bereikt (Excelsior, 10-02-1917)
En het Weense Welt-Neuigkeitsblatt brengt tekeningen van de centrale kolendistributie in Wenen op zijn voorpagina (15-02-1917)
Naschift: in België bleven de temperaturen van 19 januari tot 9 februari 1917, of 19 dagen lang, ook overdag, onder nul, een record voor de 20e eeuw; de hele winter door waren er 29 dagen dat de temperatuur negatief bleef.