25 tot 31 januari 1917: Duitsland gaat onbeperkte duikbotenoorlog voeren

Duitsland kondigt aan dat het een onbeperkte duikbotenoorlog gaat voeren, in heel Noord-West Europa is het bitter koud, de Geallieerden vernederen Griekenland verder en de Russen blijven aanvallen.

Vanaf 1 februari kunnen Duitse onderzeeërs elk schip dat vaart in het ‘Sperrgebiet’, zonder waarschuwing aanvallen. Dat heeft de Duitse regering bekendgemaakt.

Dat geldt zowel voor oorlogs- als koopvaardijschepen, ongeacht de vlag waaronder ze varen. Schepen uit neutrale landen zullen dus niet worden gespaard.

De door de Duitsers geviseerde zone omvat het Kanaal, de westelijke helft van de Noordzee en een groot deel van het noordwesten van de Atlantische Oceaan, waaronder alle wateren rond de Britse, Franse en Belgische kusten. Voor de kust van neutrale landen (Nederland, Noorwegen, Spanje…) garandeert Duitsland de doorvaart.

Amerikaanse passagiersschepen mogen nog wel varen door een smalle corridor op de oceaan, van en naar de haven van Falmouth in het uiterste westen van Engeland.

Daarnaast is ook het grootste deel van de Middellandse Zee ‘Sperrgebiet’, net als de Witte Zee en de Barentszee ten noorden van Rusland en ook zones in de Atlantische Oceaan rond de Azoren en de Kaapverdische Eilanden.

De aankondiging is geen verrassing. In Duitsland werd al lang aangedrongen – vooral door de rechtse pers en politici – op een onbeperkte duikbotenoorlog. Alleen zo kunnen de Geallieerden op de knieën worden gedwongen, zo heet het.

De Duitse aankondiging is overal in de wereld voorpaginanieuws. Zowat alle kranten zijn ervan overtuigd dat dit de Verenigde Staten in de oorlog zal doen stappen, ook The Chicago Daily News (1 februari 1917)

Economen hebben uitgerekend dat Duitsland in zes maanden de oorlog kan winnen als de U-boten per maand meer dan 600.000 ton scheepsruimte kunnen vernietigen.

De laatste maanden werd er maandelijks soms meer dan 350.000 ton gekelderd. De gevolgen laten zich voelen. De graaninvoer in Groot-Brittannië is al met de helft teruggevallen.

Hiermee komt Duitsland terug op eerdere toezeggingen aan de Amerikaanse regering. De Duitse regering weet dat een onbeperkte duikbotenoorlog onaanvaardbaar is voor de Amerikanen en kan leiden tot oorlog met de Verenigde Staten. Maar dat risico neemt ze er blijkbaar bij.

Kort daarvoor had Duitsland laten weten dat ook het verkeer van hospitaalschepen tussen Frankrijk en Engeland niet langer met rust zal worden gelaten. Hospitaalschepen met een rood kruis zijn beschermd door de conventies van Den Haag, maar volgens de Duitsers worden ze misbruikt voor andere transporten.

Tekeningen uit het Weense satirische weekblad Kikeriki ( februari 1917, via  ANNO )Links: eindelijk kunnen onze duikboten ( Oostenrijkse en Duitse) onbeperkt jagen op de walvis (Britten) en de kathaai (Italianen). Rechts: de heropstanding van Alfred von Tirpitz als de zeegod Poseidon. Von Tirpitz was bevelhebber van de Duitse marine tot maart 1916, toen hij moest aftreden wegens zijn pleidooi voor de onbeperkte duikbotenoorlog. Maar hij krijgt dus gelijk.

Het is ongewoon koud

In heel Noord-West Europa is het bitter koud en blijven de temperaturen ook overdag onder nul. Het is een kwarteeuw geleden dat het nog zo koud was. Overal beginnen rivieren dicht te vriezen.

Dat veroorzaakt onder andere problemen bij het Franse leger waar er niet genoeg winterkledij beschikbaar is. Sommige soldaten uit Noord-Afrika hebben nu alleen sandalen. 

Door het dichtvriezen van kanalen en rivieren komt de bevoorrading van de grote steden in het gedrang, Parijs en ook Londen hebben een gebrek aan steenkool.

Het is goed dat de overheid kolen bedeelt, maar het kan niet, vindt de Parijse krant Excelsior, dat vrouwen en kinderen daarvoor urenlang buiten moeten aanschuiven bij temperaturen van min 10. De krant toont ook foto's van de dichtgevroren Seine in Parijs, het is de eerste keer dat dat gebeurt sinds 1893 ( Excelsior, 27 januari 1917, BnF Gallica).

Ook de IJzer in Nieuwpoort is dicht gevroren (Albums Valois, BDIC)

Russen blijven aanvallen

Ook in Oost-Europa is het bitterkoud, maar ondanks het zware winterweer zijn de Russen actief aan het oostelijk front.

In het Balticum woedden sinds begin januari zware gevechten in de moerassen ten zuiden van de havenstad Riga. Het front ligt daar al meer dan een jaar sinds de Duitsers een verdedigingsmuur hebben gebouwd.

Tijdens een sneeuwstorm voerden de Letse Schutters, een onderdeel van het Russische leger waar de plaatselijke Letse bevolking in vecht, een verrassingsaanval. Ze slaagden erin de muur over te klimmen en een gat van 7 km diep in de Duitse linies te slaan.

Volgens de Russen werden daarbij 8.000 Duitsers gevangengenomen, maar de Duitsers spreken dat tegen.

Letse schutters in een loopgraaf, uitgerust met gasmaskers

Verdere aanvallen lukten echter niet. Versterkingen bleven uit omdat een aantal Russische eenheden aan het muiten waren geslagen. Het beoogde doel, de herovering van de stad Mittau (Jelgava), werd niet bereikt.

De Duitsers begonnen daarop een tegenaanval en wisten het grootste deel van het verloren terrein terug te winnen, tot de extreme temperaturen (tot -38° C) elke operatie onmogelijk maakte.

Ook zuidelijker zijn de Russen actief. In de Boekovina hebben ze in een plotse aanval de Oostenrijkers teruggedrongen en meer dan 1.200 gevangenen gemaakt.

Aan het westelijk front is het opvallend kalm. Ook daar vriest het voortdurend.

Wel hebben de Duitsers ten noorden van Verdun een groot stuk terrein veroverd, maar die winst is door een Franse tegenaanval grotendeels ongedaan gemaakt.

Duitse en Oostenrijkse krijgsgevangenen en een Russische bewaker (Library of Congress)

Griekenland kruipt in het stof voor Geallieerden

Op een plein in de Griekse hoofdstad Athene heeft zich een merkwaardige ceremonie voorgedaan.

Eenheden van het Griekse leger en de marine paradeerden voor de vlaggen van de Geallieerde mogendheden. Onder aanvoering van prins Andreas, de broer van de koning, salueerden ze de vlaggen.

Daarmee krijgen de Geallieerden genoegdoening voor de “Griekse vespers” van 1 december, toen de Geallieerde troepen in Athene werden aangevallen door geregelde troepen en gewapende “reservisten”.

Na de instelling van een blokkade gingen koning Constantijn en zijn regering door de knieën voor een zoveelste Geallieerde ultimatum.

De plechtigheid in Athene (Times History of the War, vol. XIII)

Athene heeft ook beloofd al zijn troepen en wapens naar het uiterste zuiden van het land (de Peloponnesos) over te brengen. In de rest van Griekenland mogen er geen militairen en gewapende burgers meer zijn. Er mogen ook geen groeperingen van “reservisten” (lees: royalistische privémilities) meer plaatsvinden.

Aanhangers van de pro-Geallieerde staatsman Venizelos, die na de rellen in december werden gearresteerd, zijn vrijgelaten en krijgen een schadevergoeding. De militaire bevelhebber tijdens de “Griekse vespers” is ontslagen.

Als tegenprestatie beloven de Geallieerden dat er geen troepen van Venizelos’ tegenregering zullen worden toegelaten in de rest van Griekenland. Maar Geallieerde troepen zullen voortaan naar eigen goeddunken van Griekse havens, wegen en spoorwegen gebruikmaken.

De pro-Duitse koning mag intussen aanblijven, ook al heeft Constantijn zich wereldwijd beklaagd over het optreden van de Entente. De Fransen wilden zijn aftreden, maar Rusland en Italië zijn daar tegen.

Griekse troepen schepen in om hun garnizoen in Korfoe te verlaten en naar de Peloponesos door te reizen. Op de kade worden hun officieren, die trouw blijven aan de koning, toegejuicht door de plaatselijke bevolking.

Keizer jarig

De Duitse keizer, Willem II, is op 27 januari 58 jaar geworden. In deze Franse karikatuur krijgt hij bloemen van zijn bondgenoten, de Oostenrijks-Hongaarse keizer, de Bulgaarse koning en de Turkse sultan. De vierde ruiker is van de Griekse koning Constantijn, die er 'tot zijn spijt niet bij kan zijn'.

Kleine Belgen in de Verenigde Staten

Ook de Verenigde Staten vangen nu jonge Belgen op. Het zijn wezen of kinderen van ouders die niet meer in staat zijn om voor hen te zorgen.

Ze zijn in New York aangekomen met de Nieuw Amsterdam. Familieleden in de VS of Amerikaanse families zullen hen opvangen (Excelsior, 26 januari 1917).

Meest gelezen