27 april tot 3 mei 1916: smadelijke Britse nederlaag in Mesopotamië

In deze rubriek geven we een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de Eerste Wereldoorlog deze week 100 jaar geleden. Na een beleg van vijf maanden heeft het Britse garnizoen in Koet al-Amara in Mesopotamië zich overgegeven aan de Turken. 13.000 man gaan in Turks krijgsgevangenschap.

De Britse bevelhebber in Koet, generaal Townshend, vroeg en kreeg een bestand om te onderhandelen, maar na drie dagen zag hij geen andere keuze dan onvoorwaardelijk te capituleren.

De Britten hebben alles geprobeerd om een overgave van de stad aan de Tigris  te voorkomen. Meerdere aanvallen vanuit het oosten om de belegerden te ontzetten, mislukten.

Tevergeefs is gevraagd aan de Russische troepen in Perzië om ter hulp te komen.

Er zou op hoog niveau met de Ottomaanse leiders zijn gesproken over een eervolle aftocht, maar zonder resultaat.

De val van Koet is dan ook een van de meest vernederende nederlagen die de Britten ooit geleden hebben.

Generaal Townshend. Beginfoto: het Britse hoofdkwartier in Koet in betere tijden

Van de 30.000 militairen van het Britse leger – overwegend Indische soldaten - die in Koet belegerd werden, zijn er nog 13.000 in leven. De meesten zijn gewond, ziek en ondervoed. Ze gaan nu in krijgsgevangenschap.

De Turkse bevelhebber, kolonel Halil Pasja, is tot generaal bevorderd, hoewel de eer van het succes eigenlijk moet gaan naar zijn mentor, de pas overleden Duitse veldmaarschalk von der Goltz.

Naschrift: meer dan de helft van de Britse en Indische krijgsgevangenen zou in gevangenschap overlijden. Halil Pasja nam onder de latere Turkse Republiek de familienaam “Kut” aan.
 

Imperial War Museums

Een uitgemergelde Brits-Indische soldaat in Turks krijgsgevangenschap (collectie IWM Q 79446)

Vliegtuig van het Britse expeditieleger in Mesopotamië. De Britten hebben voedsel gedropt boven de belegerde stad, maar hun vliegtuigen waren nog te klein en in onvoldoende aantal, om een verschil te kunnen maken. Voor zo ver bekend was dat de eerste "luchtbrug" in de geschiedenis.

Karikatuur van Townshend in het Duitse satirische wekblad Lustige Blätter: "Als ik hier ooit uit weg raak, zal ik in Londen protesteren tegen de uithongeringsoorlog". Een verwijzing naar de Britse blokade van de handel met Duitsland.

Duitsers voeren zomertijd

Op 1 mei zijn in het Duitse Rijk de klokken één uur vooruitgezet. De maatregel geldt ook voor de door de Duitsers bezette gebieden, zoals in België.

Op die manier wil de Duitse overheid energie besparen, omdat het ’s avonds langer licht blijft.

De maatregel blijft gelden tot 30 september. Dan moeten de klokken weer worden teruggedraaid.

Oostenrijk-Hongarije voert een identieke regeling in. Ook in het neutrale Nederland zijn de klokken een uur vooruitgezet, hoewel de tijd in Nederland veertig minuten achterloopt op die van Duitsland.

Het Verenigd Koninkrijk wil over enkele weken eveneens deze “zomertijd” invoeren. Het Britse parlement discussieert hierover volop.

De aankondiging van de zomertijd in bezet België ( collectie Stadsarchief Aalst)

Een tiental jaar geleden stelde de Engelse bouwondernemer William Willet de zomertijd voor. Hoewel het idee gesteund werd door vooraanstaande Britten als Winston Churchill en Arthur Conan Doyle, heeft Willet de invoering ervan zelf niet meer kunnen meemaken. Hij overleed vorig jaar.

De Belgen zijn intussen absoluut niet opgezet met opgezet met deze nieuwe maatregel van de bezetter.

In 1914 werden ze al verplicht de klok een uur vooruit te zetten, omdat het in Duitsland geldende uur verplicht werd. Heel veel mensen weigeren echter steevast het “Duitse uur” te volgen. De Duitsers voegen daarom bij alle tijdsvermeldingen steeds uitdrukkelijk de vermelding “Duitse tijd”.

De situatie was dus al verwarrend. Het nieuwe zomeruur zorgt ervoor dat veel Belgen de kluts compleet kwijt zijn. Uiteraard weigeren ze het “nieuwe Duitse uur” te gebruiken, laat staan hun levensritme aan te passen.

Nu de officiële tijd twee uur voorloopt op zon, reageren velen ironisch met de uitdrukking: “Chercher midi à quatorze heures” (het Franse equivalent voor “spijkers op laag water zoeken”).

Duitse posters ter voorbereiding van de invoering van de zomertijd in 1916. Ook in Duitsland zorgde dat voor heel wat verwarring.

Tekeningen naar aanleiding van de invoering van de zomertijd in 1916 uit Kladderadatsch; rechts vraagt de zon zich af of ze zich nu voor het eerst een uur heeft overslapen.

Opstand in Ierland neergeslagen

De opstand in Ierland is voorbij, nog geen week nadat ze begonnen was.

Meteen na het uitbreken van de rebellie werden extra Britse troepen uit Engeland en de rest van Ierland in Dublin geconcentreerd. In totaal werden meer dan 16.000 soldaten ingezet om de opstand neer te slaan.

Systematisch werden toen alle posten van de opstandelingen heroverd. De “Irish Volunteers” en hun bondgenoten, het linkse “Irish Citizens Army”, hadden maar enkele gebouwen in handen kunnen krijgen.

De “voorlopige regering”, die de opstand leidde, moest na een zware belegering haar hoofdkwartier, het hoofdpostkantoor van Dublin, ontruimen. Kort daarna gaf ze zich onvoorwaardelijk over.

Er vielen in totaal bijna 500 doden, van wie meer dan de helft onschuldige burgers. Er is ook een enorme schade in het centrum van Dublin.

Schade in Dublin, in de achtergrond enkele mannen met schoppen die beginnen met het opruimen van het puin

De Britten treden nu zeer repressief op. Er vinden duizenden arrestaties in heel Ierland plaats.

Krijgsraden zijn meteen begonnen met de rebellen te berechten. Er vielen al tientallen doodvonnissen.

Op 3 mei, nauwelijks vier dagen nadat ze zich hadden overgegeven, zijn drie leiders van de opstand gefusilleerd. Onder hen de “opperbevelhebber” Patrick Pearse, een leraar en letterkundige die in de Ierse taal schreef.

Andere executies volgen elkaar in snel tempo op.

De gevolgen voor de Britse politiek zijn nog niet duidelijk. De Britse minister voor Ierland, de liberaal Augustine Birell, heeft ontslag genomen. Birell had in de zomer van 1914 een wet voor Iers zelfbestuur laten goedkeuren, die vanwege de oorlog nooit is uitgevoerd.

Eamon de Valera, een van de leiders van de opstand, wordt afgevoerd door Britse militairen. Ook hij werd ter dood veroordeeld, maar kreeg gratie, onder andere omdat hij de Amerikaanse nationaliteit had. Hij werd de eerste Ierse premier.

Pétain vervangen

Generaal Philippe Pétain wordt als bevelhebber van het tweede Franse leger bij Verdun vervangen door generaal Robert Nivelle.

Pétain, die net zestig is geworden, krijgt het bevel over de Legergroep Centrum, die meerdere legers omvat. Het gaat dus om een bevordering, maar het lijkt erop dat hij wordt weggepromoveerd.

De generaal heeft twee maanden lang de strijd bij Verdun geleid. Door een goede organisatie en een verstandig gebruik van de troepen werd een Duitse doorbraak tegengehouden, ondanks verschrikkelijke verliezen.

De opperbevelhebber, generaal Joffre, verwijt Pétain een te defensief temperament. Die reputatie had hij al eerder, en dat is onvergeeflijk bij de meeste Franse generaals, die zweren bij het “offensief voor alles”.

Generaal Nivelle is daarentegen helemaal “offensief” ingesteld. Hij wil zo snel mogelijk de verloren posities heroveren.

Sinds het Duitse offensief bij Verdun begon hebben de Fransen daar vijfhonderd meter terrein verloren. “Slechts” vijfhonderd meter, zeggen de aanhangers van Pétain.

De verliezen aan beide zijden zijn intussen te tellen in de honderdduizenden.

Franse springstoffenfabriek ontploft

In La Pallice, de haven van La Rochelle aan de Franse Atlantische kust, heeft zich een zware ontploffing voorgedaan.

De fabriek Vandier & Despret is in de lucht gevlogen. In de fabriek werd picrinezuur (of meliniet) gemaakt, een krachtige springstof die zeer veel gebruikt wordt in artilleriegranaten.

Per dag werd 17 ton van deze stof voor het leger gefabriceerd.

Het terrein waar de fabriek Vandier&Despret stond

De explosie heeft vijf bedrijven in de omgeving gedeeltelijk vernield en ook zware schade toegebracht aan woonwijken.

In totaal vielen er in La Pallice 176 doden en 138 gewonden.

Het dodental ligt hoger dan tijdens de recente ontploffing van een Belgische munitiefabriek in Le Havre, hoewel die explosie veel krachtiger was en veel meer materiële schade veroorzaakte.

De begrafenis van de slachtoffers van de ontploffing in La Palice (Archives Municipales La Rochelle)

Amerikaanse escadrille in het Franse leger

Het Franse leger heeft een aparte eenheid gevormd voor Amerikaanse vliegeniers.

De eenheid krijgt de naam ‘escadrille américaine’ of escadrille N. (Nieuport) 124. Ze is immers uitgerust met Franse Nieuport-vliegtuigen.

In het escadrille vliegen zeven piloten uit de (neutrale) Verenigde Staten, die vrijwillig aan Franse zijde vechten. Nog andere Amerikanen zijn van plan dat voorbeeld te volgen. Ze staan onder bevel van de Franse kapitein Georges Thenault.

De eerste Amerikaanse vliegeniers in Franse dienst waren Norman Prince en William Thaw. In het hele begin van de oorlog meldden ze zich voor het Vreemdelingenlegioen. Maar omdat ze een brevet van piloot hadden, werden ze snel overgeplaatst naar de Service aéronautique van het leger.

Invloedrijke Amerikanen in Frankrijk drongen aan op een apart escadrille voor de Amerikaanse piloten. Dat zou in Amerika meer publiciteit voor de Geallieerde zaak geven.

Amerikaanse piloten voor een Nieuport 17, met onder andere Thaw, Prince en Thenault ( Collectie George Bain, Library of Congress)

Naschrift: het ‘escadrille américaine” werd later in het jaar omgedoopt in ‘escadrille Lafayette’, naar de Franse officier markies de Lafayette, die vrijwillig de Amerikanen ging helpen bij hun onafhankelijkheidsoorlog. Duitsland zag in de oorspronkelijke benaming een schending van de Amerikaanse neutraliteit.

Anti-oorlogs manifest van Kiental

Naar aanleiding van 1 mei is een manifest verspreid “Aan de volkeren die men ruïneert en doodt”.

Met de bekende slogan “Proletariërs aller landen, verenigt u!” roept de tekst de arbeiders overal ter wereld op zich te verzetten tegen de oorlog en een onmiddellijke vrede te eisen, een vrede zonder annexaties.

Volgens het manifest bedriegen de regeringen, de rijken en de pers de volkeren met allerlei valse voorwendsels om de bloedige slachting voort te zetten.Het manifest waarschuwt dat de oorlog tot niets goed leidt :

«Overwinnaars noch overwonnenen, of liever alleen overwonnenen, dat wil zeggen allen leeggebloed, allen uitgeput: dat zal de balans van deze oorlogsdwaasheid zijn.”

De tekst werd werd opgesteld door een internationale socialistische conferentie die in het Zwitserse dorpje Kiental is gehouden. Ze is een vervolg op de omstreden conferentie in Zimmerwald, vorig jaar.

Een exemplaar van het manifest van Kiental, in beslag genomen door de Franse geheime politie

Op de conferentie waren partijen uit Zwitserland, Servië, Rusland, Portugal en Italië vertegenwoordigd, plus individuele socialisten uit Duitsland en Frankrijk.

De meest radicale stroming in Kiental, de Russische bolsjewieken, wilde een oproep tot revolutie doen, maar de meerderheid wilde niet zover gaan.

Veel invloed heeft het manifest niet. De eerste mei is in de meeste oorlogvoerende landen zonder incidenten verlopen.

In Berlijn is de dissidente socialistische rijksdagafgevaardigde Karl Liebknecht gearresteerd omdat hij een betoging tegen de oorlog wilde houden.

Karl Liebknecht spreekt een menigte toe

Meest gelezen