Edith Cavell: waarheid, mythe en propaganda
Wanneer het nieuws van Edith Cavells executie internationaal bekend raakt, is de verslagenheid – maar vooral de verontwaardiging – bijzonder groot. Het gebeuren wordt wereldwijd snel voorpagina-nieuws, en tast de reputatie van Duitsland zwaar aan.
Britse en Franse kranten drukken de termen "Boche" en "Hun" op de voorpagina. De Amerikaanse Herald noemt Duitsland "de lepraleider van de beschaving", terwijl The Tribune onder de titel "Gott mit uns" een cartoon van de Duitser keizer publiceert, die zich met een rokend geweer over een gevallen vrouw buigt.
In haar geboortestad Norwich ontvangt Cavells 80-jarige moeder rouwbetuigingen van onder meer het Britse koningshuis, van mevrouw Emile Zola en van de echtgenote van de Franse president Poincaré.
Intussen stuurt het persagentschap Reuters het nieuws van de executie de wereld rond. "Woede en afgrijzen overspoelen Groot-Brittannië", schrijft de Canadese Morning Leader, terwijl de Zuid-Afrikaanse Cape Times kopt: "Executie van Miss Cavell verbijstert de wereld".
De Duitse "Kultur" kijkt goedkeurend toe op het lichaam van de geëxecuteerde verpleegster (die in burgerkleren stierf). Schilderij uit een reeks van zes van de Italiaanse kunstenaar Tito Corbello, uitgegeven als postkaarten in Londen in 1916.
Oorlogspropaganda
De executie van "verpleegster" Cavell wordt door de geallieerden dankbaar gebruikt in hun oorlogspropaganda. Het Britse War Propaganda Bureau brengt een brochure uit met als titel "The Death of Edith Cavell".
Ondanks de titel wordt in de brochure niets verteld over het verloop van de executie zelf. Dat opent de deur voor een aantal mythes, die tot de verbeelding van het publiek spreken.
Zo zou één van de soldaten van het Duitse executiepeloton -soldaat Rammler- hebben geweigerd om op een vrouw te schieten. Ook nadat een officier hem tot de orde had geroepen, bleef Rammler bij zijn standpunt. Daarop werd hij zelf ter plaatse doodgeschoten.
Een foto van de dode soldaat verleent het verhaal geloofwaardigheid, maar verdraait de waarheid: de foto van Rammler is enkele weken voor de executie van Cavell genomen, toen hij wegens spionage op de Nationale Schietbaan werd geëxecuteerd.
Britse postzegel uit 1916 met als thema de "moord" op Edith Cavell
Een andere mythe vertelt hoe Cavell weigerde een blinddoek om te doen, waarna ze flauwviel toen het peloton aanlegde. Terwijl zij nog buiten bewustzijn was, zou de bevelvoerende officier haar daarop van dichtbij hebben doodgeschoten.
Uit getuigenverslagen en een sectieonderzoek na de oorlog bleek echter dat haar executie normaal is verlopen en er van een "genadeschot" geen sprake was.
"Een Duitse officier geeft Edith Cavell het genadeschot": tekening uit het Franse tijdschrift Pays de France eind 1915.
Er verschijnen talloze posters en postkaarten, waarop Cavell in dramatische poses en ook veel jonger wordt geportretteerd dan de 49 jaar, die zij op het moment van haar dood is.
Meestal wordt Cavell liggend op de grond getoond, tijdens of net na haar executie, terwijl een Duitse officier zich over Cavell heen buigt om haar de fatale kogel te geven – hoewel men ondertussen reeds wist dat de executie geheel volgens de militaire regels was verlopen.
Cavell draagt daarbij een wit verpleegstersuniform, waarop duidelijk een rood kruis te zien is – hoewel men ook wist dat zij bij haar executie haar gewone burgerkleding droeg.
Door haar af te beelden als een jonge vrouw, benadrukken dit soort beelden de maagdelijkheid en dus het onrecht dat de Duitsers haar hebben aangedaan, waarbij de prent tegelijk herinnert aan de "verkrachting" van België toen de Duitse troepen het land binnenvielen.
Frans blaadje met lied over Edith Cavell. Alweer geeft een officier het genadeschot, maar de vrouw wordt voor een keer niet in verpleegstersuniform afgebeeld.
Franse poster: een engel treurt, Edith Cavell bijna heilig verklaard!
In een serie schilderijen, die ook als ansichtkaart op de markt komen, beeldt ook de Italiaan Tito Corbella Cavell af als zuster van het Rode Kruis.
Hij toont Cavell -in een verpleegstersuniform dat op een engelengewaad lijkt- voor een Duitse "rechtbank", die met bloed besmeurd is en waarachter een rechter zit, wiens hoofd een doodskop is.
Een ander schilderij toont de Dood die het bebloede hoofd van Cavell op een dienblad aan een Germaans stamhoofd (de keizer) aanbiedt. Hoeveel duidelijker kan de aanklacht zijn ?
In Groot-Brittannië wordt de boodschap "Remember Edith Cavell" verspreid op recruteringsposters die jongemannen oproepen om zich als oorlogsvrijwilliger te melden. De boodschap mist zijn doel niet. De weken na de executie melden zich meer dan 40.000 extra vrijwilligers bij de Britse rekruteringskantoren, ofwel dubbel zoveel als de weken daarvoor.
De executie van Cavell maakt de publieke opinie klaar om de algemene dienstplicht te aanvaarden, die in januari 1916 van kracht wordt.
In de Verenigde Staten gebruikt president Wilson de executie van Cavell -samen met andere gebeurtenissen, zoals de torpedering van de Lusitania- om de Amerikanen ervan te overtuigen aan de oorlog deel te nemen.
Rekruteringsbijeenkomst van het Britse leger op Trafalgar Square in Londen eind oktober 1915, een foto van Cavell staat centraal.
Postume eer
Na de oorlog wordt het lichaam van Cavell uit haar anonieme graf gehaald en met een militaire escorte naar Groot-Brittannië overgebracht. Na een plechtige herdenkingsdienst in Westminster Abbey wordt het lichaam van Cavell naar haar geboorteplaats Norwich gebracht, waar zij in de kathedraal begraven wordt.
Ter nagedachtenis aan Cavell worden op verschillende plaatsen in Groot-Brittannië monumenten voor haar opgericht, onder meer nabij Trafalgar Square in Londen. Overal krijgen straten en verpleegopleidingen en andere medische inrichtingen haar naam.
De kist met het lichaam van Cavell komt aan in Engeland.
In de Canadese Rocky Mountains krijgt een berg haar naam. In België en Frankrijk wordt Edith een zeer populaire meisjesnaam: onder meer de Franse zangeres Edith Piaf -die twee maanden na de executie van Cavell geboren wordt- wordt naar haar genoemd.
De school die Dr.Depage en Edith Cavell tijdens de oorlog in Ukkel optrokken, wordt naar haar genoemd, en ook de straat krijgt Cavells naam. Honderd jaar na haar dood kunnen patiënten er nog altijd terecht voor medische hulp en verzorging.
Poster van de Amerikaanse film "The Cavell Case" uit 1919
Zie ook: Edith Cavell gefusilleerd