Dubbeltentoonstelling In Flanders Fields Museum herdenkt eerste gasaanval

Op 22 april 1915 kreeg de Eerste Wereldoorlog een volledig nieuw karakter. Vanuit Tielt beslisten de Duitsers om de stellingenoorlog te doorbreken met een nieuw gecontesteerd wapen: chloorgas. De conventies van Den Haag van 1899 en 1907 hadden het gebruik van gifgas uitdrukkelijk verboden. Er werd eerder geëxperimenteerd met traan- en lachgas, maar met het Duitse gebruik van het dodelijke chloorgas veranderde de Eerste Wereldoorlog in de eerste chemische oorlog.

In die slag rond de zogenaamde Ieperboog verschenen ook Canadezen, Indiërs, Nieuw-Zeelanders en tal van andere nationaliteiten steeds vaker aan het front, waardoor de oorlog echt een wereldoorlog werd. De tweede slag van Ieper eindigde formeel op 25 mei. "Die arbitraire afbakening van de geschiedenis komt echter onder druk te staan, als je vertrekt vanuit het standpunt van de slachtoffers", merkt Pieter Troch, wetenschappelijk medewerker van IFFM, op. Die tweede slag zou eigenlijk eind mei eindigen met de slag bij Bellewaerde.

Het In Flanders Fields wijdt aan de wrange honderdste verjaardag van de eerste gasaanvallen de tentoonstelling Gas! . "Het was een eerste poging om de stellingenoorlog te doorbreken, en het zou er voor zorgen dat het front, dat er sinds de eerste slag van Ieper vrij rustig zou bij liggen, voortdurend bewoog", aldus Piet Chielens, coördinator van IFFM. "De gasaanvallen, en de daaropvolgende tweede slag van Ieper betekenden, met de burgerevacuaties en leegloop, ook de dood van deze stad."

Twee opvallende zaken komen naar voor. Na de verrassingsaanval van de Duitsers slagen de geallieerden er snel in om de rangen terug te sluiten en lijken de gasaanvallen een maat voor niets. Na die eerste gasaanval gaan ook de geallieerden gas inzetten, waardoor het dodelijke wapen sterk gebanaliseerd wordt.

De tentoonstelling gaat in op de eerste gasaanvallen en de leegloop van Ieper. IFFM laat hiervoor vooral het landschap spreken en pakt uit met een animatiefilm waarin gebruik wordt gemaakt van luchtfoto's.

Om het landschap nog meer te laten spreken presenteert IFFM ook het tweede luik Droomkastelen, waarin het verhaal verteld wordt van de tientallen kastelen rond Ieper die zouden vernietigd worden. Slechts een handvol van die kastelen zouden heropgebouwd worden. In drie van die kastelen, in Heuvelland, Kemmel en Poperinge wordt datzelfde thema later deze maand dieper uitgewerkt.

De dubbeltentoonstelling is de start van een drukke herdenkingsmaand. Op 21 april komt de Nobelprijswinnende Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) naar Ieper voor een algemene vergadering. Het wordt de eerste keer dat de OPCW op verplaatsing vergadert. De samenkomst gaat gepaard met een speciale Last Post-ceremonie, de opening van een tentoonstelling over de organisatie en het aanbrengen van een herdenkingssteen aan de Lakenhallen.

"Dat wordt ontzettend symbolisch, want zonder de gasaanvallen was er geen OPCW. De organisatie zal hier ook een sterke verklaring afleggen", aldus schepen Jef Verschoore.

Kort voor de komst van het OPCW zal West-Vlaanderen in de ban zijn van het Woordfront in Tielt op 18 april, de opvolger van het participatieproject Lichtfront. Dat past binnen het herdenkingsprogramma GoneWest van de provincie West-Vlaanderen. Saskia De Coster en Inne Eysermans van Amatorski kregen de opdracht om 4.600 deelnemers te mennen en de 1.150 eerste slachtoffers van de gasaanval een stem te geven met woorden en muziek.

GoneWest brengt ook Anzac Day onder de aandacht op 25 april. Dan zal het precies honderd jaar geleden zijn dat de Nieuw-Zeelanders en Australiërs de eerste verliezen leden, toen nabij het Turkse Gallipoli. Later zouden er nog duizenden manschappen sneuvelen in de Westhoek. Dat wordt op 25 en 26 april herinnerd met de komst van de artiesten Daniel Lanois, The Veils en Gurrumul die muziek uitwerkten rond dit thema.

De aprilmaand wordt in Poperinge afgesloten met de productie "Woeste Waanzin", waarin het publiek zich in Niemandsland bevindt en meegenomen wordt in de waanzin van de oorlog met geuren, vuur en licht. In 2015 staan er bijna onafgebroken herdenkingsmomenten gepland, maar het zwaartepunt ligt duidelijk in april.