Broedertragedie krijgt happy end

We ontmoeten Johan Vandewalle in zijn café-taverne aan de hoek van het Polygoonbos in Zonnebeke: Taverne De Dreve, ook wel bekend als Anzac Rest, vooral bij de Australische bezoekers (Anzac verwijst naar Australian and New Zealand Army Corps). De plaats ademt de Eerste Wereldoorlog uit, en een stukje Australië ook. De link is evident: een verwijzing naar de gevechten van Australische soldaten hier in de buurt, rond het Polygoonbos.

In 2006 gebeurde het. Bij graafwerken voor een gasleiding in de buurt stootte de kraanman op twee schedels. Vandewalle was toen al lang met de Groote Oorlog bezig, en had zich ontpopt tot specialist in de dug-outs en ondergrondse netwerken. Hij was er door zijn alertheid en toewijding heel snel bij, bracht de politie op de hoogte en stond erop om zelf de lichamen zorgvuldig op te graven.

Er bleken niet twee, maar vijf lichamen te liggen. Soldaten uit de Groote Oorlog. Ze kregen in de media de naam "Zonnebeke 5" mee. Eén slachtoffer sprong daarbij in het oog. Hij lag in een andere richting, en was bedekt met een dekzeil.

Toen Vandewalle dat weghaalde, zag hij een lichaam dat nog vrij intact was gebleven. En er was iets heel speciaals aan de hand: de ogen van de soldaat staarden hem aan, ze lichtten op in de avondzon. De blik was naar het zuidwesten gericht. Het was maar voor even: het oogvlies verschrompelde al snel door het contact met licht en lucht. "De ogen keken me recht aan. Ik voelde dat hij voor het eerst in 90 jaar weer daglicht zag."

Johan Vandewalle voelde meteen een soort verbondenheid met de persoon die daar bijna 90 jaar onder de grond had gelegen, onder een straat waar hij als kind honderden keren langs was gefietst. Hij groef het lichaam zorgvuldig op, iets wat hij in de kranten toen "het grootste evenement uit zijn leven" noemde.

Het verhaal begon nog maar. Er werd op zoek gegaan naar het verhaal achter de soldaat. Wie was hij? Hoe was hij gesneuveld? -  de soldaten droegen geen kentekens. Via DNA-technieken konden eerst twee, daarna drie soldaten worden geïdentificeerd. Er werd DNA van de lichaamsresten afgenomen, en vergeleken met DNA van een shortlist van mogelijke nakomelingen in Australië.

Er was een match: voor het eerst in de geschiedenis waren via DNA-onderzoek gesneuvelde soldaten uit de Groote Oorlog geïdentificeerd.

Intussen was ook het verhaal van de soldaten bekend, en meer in het bijzonder van de soldaat die Vandewalle recht in de ogen had gekeken. Het bleek te gaan om private John "Jack" Hunter, die was gesneuveld tijdens de "Slag om het Polygonebos" in september 1917. John werd op 26 september geraakt door een Duitse granaat; hij werd gevonden door zijn broer Jim, die nog probeerde om hem terug te brengen richting de eigen troepen. Maar John overleed in de armen van zijn jongere broer (foto: tekening op de zijgevel van de taverne). Hij was 28. Die rolde hem in een dekzeil en begroef hem, met de bedoeling hem later terug te vinden.

Jim vond zijn broer tussen de troosteloze kale velden met eindeloos veel bommenkraters en vernielde bomen echter niet terug. Tot aan zijn dood bleef hij ervan overtuigd dat zijn broer toch teruggevonden zou worden. Het toeval wil dat hij inderdaad (alsnog) werd gevonden, en dat net in een tijdperk waarin DNA het toeliet hem ook effectief te identificeren. Anders was hij zoals vele anderen anoniem herbegraven, met het opschrift "Known unto God" op zijn grafsteen.

De zaak kreeg grote weerklank in de Australische media. Vandewalle werd prompt uitgenodigd door de drie families ginder, werd als een held ontvangen en haalde headlines van verschillende Australische kranten. "I was the right person, at the right place, at the right time," zei hij over zijn ontdekking.

De zaak maakte zoveel los in Australië dat een tv-ploeg naar België komt om een reportage te draaien, om het leven van de twee onafscheidelijke broers te reconstrueren en in hun voetstappen te treden: de oproeping in Australië, de aankomst in Plymouth, hun overplaatsing naar Frankrijk, hun plaatsing in het Australische 49th Batallion en ten slotte hun aankomst in Flanders Fields, waar John dus bij een offensief richting Polygoonbos zou omkomen. John Hunter en de "Zonnebeke 5" werden in 2008 herbegraven in  het Buttes New British Cemetery in Polygoon Wood, Zonnebeke (foto's).

Omdat het verhaal zo speciaal is, werd besloten om een groot herdenkingsmonument op te richten voor de twee broers. Momenteel zamelt Vandewalle nog steeds geld in via zijn vzw Brothers in Arms om het te bekostigen.

Het financiële plaatje is nog niet helemaal rond, maar Vandewalle heeft er goede hoop op. "We vingen eerder bot op Vlaams niveau, maar we kregen dan wel geld toegezegd van de Nationale Loterij", legt hij uit. Er zijn ook privédonaties, zelfs vanuit Australië, en er is nog de fundraising van Brothers in Arms zelf, via de verkoop van artikelen zoals een T-shirt.

Vandewalle was overtuigd van het project: "Ik heb me niet laten afschrikken. Ik wil die zielen verenigen." Hij meent dat de zaak in een stroomversnelling zal komen eens de grond voor het monument definitief kan worden aangekocht. Het geld daarvoor is er inmiddels, via een eerste van drie schijven die rond is. (foto: de plannen liggen al op tafel)

Het monument zal vol symboliek staan over de twee broers: ze werden van elkaar gescheiden, maar hun zielen kunnen zo opnieuw worden verenigd. De plannen zijn al uitgewerkt, het wordt een lange sokkel met aan één kant twee ringen die in elkaar overgaan, en aan de andere kant een beeltenis van John die sterft in de armen van zijn broer Jim.

Als alles goed gaat, moet het klaar zijn tegen september 2017, wanneer het 100 jaar geleden zal zijn dat de feiten zich afspeelden. "Dat wordt een van de bijzonderste herdenkingen in Vlaanderen", kijkt Vandewalle me overtuigd aan. "Het is dan ook een zeer bijzonder verhaal."