Aarschot werd een ruïnestad in 1914
Als kind vond ik dat Aarschot er "nieuwer" uitzag dan andere steden. Later ontdekte ik ook waarom: de stad moest na de Eerste Wereldoorlog worden herbouwd en anders dan in Leuven werd daarbij gekozen voor een meer moderne aanpak.
Midden augustus 1914 zwermden Duitse troepen vanuit Luik Limburg en het oosten van Brabant binnen. Op 9 augustus leerde Sint-Truiden de Duitse wreedheden kennen (21 burgerdoden), op 17 augustus Herselt (29 burgerdoden), op 18 augustus Schaffen bij Diest (23 burgerdoden) en Tongeren (12 burgerdoden).
De Belgische overwinning in de slag bij Halen kon die opmars niet stuiten. Op 18 augustus besliste de Belgische legertop om de troepen terug te trekken binnen de Antwerpse fortengordel. De Duitse overmacht was te groot om weerstand te blijven bieden in Oost-Brabant. Die dag kwamen nog veel Belgische soldaten om bij gevechten in Tienen.
Paniek bij de Duitse soldaten
Op 19 augustus 1914 sneuvelden bij Aarschot nog 120 Belgische soldaten die de aftocht naar Antwerpen moesten dekken. Die felle weerstand verraste de Duitsers. Een twintigtal gevangengenomen Belgische soldaten werd door de Duitsers gedood nadat ze zich hadden overgegeven en in de Demer gegooid. Ook zeven burgers werden omgebracht.
Aarschot was belangrijk als transitplaats voor Duitse troepen die via Leuven wilden oprukken naar Brussel en via Lier naar Antwerpen. De nieuwe bezettingsmacht maakte meteen duidelijk dat voor elke Duitse soldaat die door een burger zou worden gedood, er drie burgers geëxecuteerd zouden worden en niet noodzakelijk de schutter. Alle wapens moesten onmiddellijk worden ingeleverd op het stadhuis.
Omstreeks half zeven in de avond kwam het op de Grote Markt tot een schietpartij. De Duitse bevelhebber, generaal-majoor Johannes Stenger werd samen met twee officieren op het balkon van de woning van de burgemeester doodgeschoten. Volgens de Duitsers had de zoon van de burgemeester Stenger in de rug geschoten. Later onderzoek bewijst dat dat onmogelijk was: Stenger werd vooraan geraakt door een kogel die was afgeketst, wellicht op een van de huizen. Alles wijst erop dat paniek is uitgebroken bij de Duitse soldaten en dat een van hun eigen kogels de bevelhebber heeft gedood.
Van "bloednacht" naar brand
De Duitse reactie kwam meteen: alle huizen in het centrum van Aarschot werden systematisch doorzocht naar "franc-tireurs" en een groot aantal woningen werd in brand gestoken.
Meer dan honderd jongens en mannen werden bijeengedreven en 75 van hen werden aan de Leuvensesteenweg doodgeschoten. Bij zonsopgang werd een tweede groep gijzelaars terechtgesteld. Onder hen waren burgemeester Jozef Tielemans, zijn 15-jarige zoon en zijn broer.
De inwoners werden opgesloten in de kerk gedurende meerdere dagen en nachten terwijl de stad systematisch werd geplunderd en platgebrand. Een deel van de bevolking vluchtte nadien weg.
Op 23 augustus werden 30 mannen naar Luik gedeporteerd. Op 28 augustus werden duizend Aarschottenaars -ook bejaarden, zieken en kinderen- naar Leuven afgevoerd. Bij hun aankomst in die inmiddels ook verwoeste stad werden ze beschoten. Enkelen werden gedood, anderen verwond. De dag nadien werden ze teruggevoerd naar Aarschot. Op 6 september werden 400 mannen uit Aarschot in beestenwagens naar Duitsland gedeporteerd.
In totaal kwamen in Aarschot zo'n 170 burgers om en werden er 366 huizen verwoest. Ook andere gemeenten in het Hageland bleven niet gespaard. Op 19 augustus 1914 leerden ook Attenrode, Linden en Lubbeek de gruwel van de oorlog kennen. Daar vielen zeker 47 burgerslachtoffers.
Aarschot was een dode stad en bleef verweesd achter. De herinneringssite www.martelarensteden.be citeert de woorden van de geschokte Amerikaanse oorlogsjournalist Alexander Powell die Aarschot nadien bezocht: "In many parts of the world I have seen terrible and revolting things, buth nothing so ghastly, so horrifying as Aerschot".